آیا منشاء خوشبختی در مغز ما است؟

آیا وقتی کسی لبخند می‌زند، به معنای این است که او خوشبخت است؟ و اگر این گونه است، خوشبختی او تا چه اندازه است؟ و این چه نوع از خوشبختی است؟ محققان می گویند که دو گونه احساس خوشبختی وجود دارد. پروفسور زیمون آیکهوف، مدیر بنیاد مغز و رفتار در مرکز تحقیقات یولیش در آلمان می‌گوید: «یک گونه از این تجربه خوشبختی بیشتر کوتاه مدت است، که از آن به حیث خوشبختی فوری یاد می شود». او ادامه می‌دهد: «گونه دیگر بیشتر با استعداد و صفات شخصیتی افراد ارتباط دارد. این نوع خوشبختی درازمدت است، احساس خوشی شدید نیست که در کوتاه مدت ایجاد می‌شود». در نهایت خوشبختی و تلاش برای رسیدن به خوشبختی انگیزه دهنده‌های اصلی رفتار انسانی به شمار می‌روند.

آیا احساس خوشبختی ارثی است؟

ژن‌ها در زمینه احساس خوشبختی کردن نقش بزرگی بازی می‌کنند. هر کدام از ما زمینه ژنتیک برای خوشبختی یا بدبختی را دارد. در هر فردی پس از تولد و با گذشت زمان صفات شخصی ایجاد می‌شود که با استعداد ژنتیکی او وابسته است. این صفات به نوبه خود بر این که ما چگونه، چه اندازه و آیا اصلا احساس خوشبختی می‌کنیم، تاثیرگذار هستند.

پس آیا پدران و مادران در این زمینه که برخی زندگی را سخت نمی‌گیرند و با خوشی روزگار می‌گذرانند، مسئول هستند؟ تحقیقات علمی نشان داده است که در حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد از شخصیت ما با خصوصیات ارثی و تجربیاتی که در نخستین سال‌های زندگی داشته ایم، شکل گرفته است. پژوهشگران با مقایسه میان افراد نزدیک خانواده‌ها به این نتیجه رسیده اند. پس این گفته که خوشبختی هرکس دست خودش است، کاملا درست نیست.

برای احساس خوشبختی به هورمون نیاز داریم

احساس خوشبختی یا عدم آن به هورمون‌های مختلف در بدن بستگی دارد. یکی از مهم‌ترین آن، پیام رسان عصبی به نام دوپامین است. دوپامین در مغز به عنوان یک انتقال دهنده (ترانزمیتر) عصبی عمل می‌کند. به طور مثال این هورمون زمانی ترشح می‌شود که فرد به طور فوری و به شدت احساس خوشی کند. مثلاَ وقتی کسی خبر می‌شود که در برنامه بخت‌آزمایی برنده میلیون‌ها پول شده است، فوری خوشحال می‌شود. این احساس خوشی تا ابدیت به طول نمی‌انجامد.

پروفیسور ایکهوف در این باره می‌گوید: «دوپامین در آن بخش‌هایی از مغز وجود دارد که با خوشی و توصیف ارتباط دارد. این هورمون زمانی فعال می‌شود که یک چیز خوشایند و غیرمنتظره اتفاق بیافتد.» افزون بر این هورمون خوشخبتی دوپامین مسئول انگیزه، افزایش احساس ادراک و توانایی ما است. دوپامین می‌تواند ما را به آن سطح از خوشی برساند که احساس نشئگی کنیم. اما این تنها هورمونی نیست که باعث ایجاد احساسات مثبت در ما می‌شود.

سروتونین نیز جزو هورمون‌های خوشبختی است. این هورمون برای ایجاد احساس درد مهم است. ولی در چگونگی رفتار جنسی و خواب ما نیز سهم دارد. سروتونین به طور کلی بر احساسات ما تاثیرگذار است. این هورمون احساس خوشی و انگیزه ما را افزایش می‌دهد. 

سلول‌های عصبی در مغز

هورمون نورادرنالین در سیستم مرکزی اعصاب و در غده‌های آدرنال جای دارد. این هورمون به خصوص در زمان اضطراب و استرس ترشح می‌شود. این هورمون کنترول می‌کند که آیا ما بیدار و هوشیار هستیم و بر میزان انگیزه ما نیز تاثیر می‌گذارد. نورادرنالین وضعیت روحی و روانی ما را نیز کنترول می‌کند.

اندورفین‌ها را می‌توان مسکن‌های طبیعی بدن نامید. این هورمون زمانی ترشح می‌شود که فرد به شدت زخمی شده باشد و درد را تسکین می‌دهد. و فرد زخمی در حالت به اصطلاح نشئگی قرار می‌گیرد. اندورفین‌ها مسئول تولید هورمون‌های جنسی  نیز هستند. این هورمون‌ها در زمان ورزش کردن نیز ترشح می‌شوند. احساس خوشبختی که ما در زمان ورزش داریم، با ترشح اندورفین ایجاد می‌شود.

هورمون اُکسی توکسین هم حس درد در زمان زایمان را تحریک می‌کند، تولید شیر را تنظیم می‌کند و بر رابطه عمومی میان مادر و طفل تاثیر بزرگی دارد. هورمون اکسی توکسین ترس و اضطراب را کاهش می‌دهد. این هورمون توانایی‌های اجتماعی مانند احساس همدردی را افزایش می‌دهد. این هم می‌تواند باعث شود که فرد احساس خوشبختی کند.

به دنبال ردپای خوشبختی

دانشمندان برای پیدا کردن رد پای خوشبختی در مغز بیشتر از روش موسوم به «اف ام آر ای» یا «تصویرسازی تشدید مقناطیسی کارکردی» استفاده می‌کنند. به این منظور فردی که در این آزمایشگاه سهم می‌گیرد، در دستگاه «ام آر آی» قرار داده می‌شود.  

بعد آزمایش‌های مختلفی انجام می‌شود. به این منظور دانشمندان هر دو ثانیه یک بار از مغز عکس می‌گیرند: «ما می بینیم که آیا فعالیت در مغز تغییری کرده یا نه. و اگر بله، در کدام بخش از مغز». وقتی که برای فرد شرکت کننده در این آزمایش اتفاق مثبتی بیافتد، بدن هورمون‌های خوشبختی تولید می‌کند و فعالیت در بخش‌هایی از مغز تغییر می‌کند.

احساس غیرقابل تصور خوشبختی

بیش از ۵۰ سال است که دانشمندان به دنبال جواب این سوال هستند که آیا خوشبختی را می‌توان اندازه گرفت و آیا خوشبختی در فعالیت‌های شبکه عصبی و طرح‌هایی که در پی آن در مغز ایجاد می‌شود، مشهود است.

پروفسور آیکهوف می‌گوید، در مغز فقط یک ناحیه نیست که باعث ایجاد احساس خوشبختی می‌شود. بلکه چند ناحیه هستند که بر روی جوانب مختلفی از تجربیات ما کار می‌کنند. 

پس به این ترتیب خوشبختی مساله پیچیده‌ای است. آیکهوف می‌گوید: «البته خوب بود اگر ما تجربیات روانی مان را مانند خوشبختی، ترس، خوشی به یک ناحیه از مغز رجوع می‌دادیم و می‌گفتیم: این ناحیه (اکنون) فعال است، پس من حالا احساس خوشبختی دارم. اما متاسفانه قضیه به این سادگی نیست».

با وجود همه دست‌آوردهای تکنیکی و امکاناتی که برای تحلیل وجود دارد، تنها کسی که می‌تواند بگوید آیا و به چه اندازه خوشبخت است، خود ما هستیم.

گودرون هایزه/ م. ا.