Το "ανθυγιεινό" σύστημα υγιεινής στην αρχαία Ρώμη

Ρωμαλέα σώματα, λατρεία της ομορφιάς και σαφείς κανόνες υγιεινής: η εικόνα μας για την αρχαία Ρώμη ανταποκρίνεται στο πρότυπο ενός πολιτισμού που αναζητά την πειθαρχία, την τάξη και την αισθητική. Παρ' όλα αυτά οι τουαλέτες των Ρωμαίων μαρτυρούν το αντίθετο. Κι όχι μόνο αυτό: ένας βρετανός ερευνητής έδειξε πρόσφατα ότι οι ρωμαϊκές «λεκάνες» ήταν απέραντες εστίες μικροβίων κι ως εκ τούτου υπεύθυνες για τη διάδοση μολυσματικών ασθενειών σε ολόκληρη την αυτοκρατορία.

Για παράδειγμα πολλοί άνθρωποι έπασχαν από εντερικές παθήσεις που οφείλονταν στα μικρόβια που μεταδίδονται στις τουαλέτες, σύμφωνα με όσα υποστηρίζει στο περιοδικό Parasitology ο ανθρωπολόγος Πίαρς Μίτσελ από το πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ. Αντίθετα με ό,τι πιστεύεται οι τουαλέτες δεν οδήγησαν στη βελτίωση του συστήματος υγιεινής, όπως δείχνει η νέα μελέτη.

Ο Μίτσελ ερεύνησε τους λεγόμενους «κοπρόλιθους» -δηλαδή τα απολιθωμένα περιττώματα- από αρχαίες δημόσιες τουαλέτες, τους οποίους συνέκρινε με αντίστοιχα ευρήματα από τάφους. Έτσι ανακάλυψε ότι αυτά τα δείγματα ήταν γεμάτα με υπολείμματα από ψείρες, ψύλλους και τσιμπούρια που συνήθως μεταδίδουν μικρόβια. Τέτοια υπολείμματα βρίσκει κανείς σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Το συμπέρασμα είναι ότι οι κανόνες υγιεινής των Ρωμαίων δεν είχαν ευνοϊκές επιδράσεις στην υγεία. Ανάλογη ήταν η κατάσταση και την εποχή των Βίκινγκς ή κατά τον Μεσαίωνα. Στις μεσαιωνικές πόλεις για παράδειγμα έχυναν τα απόβλητα από τις τουαλέτες στους δρόμους. Τότε γιατί οι δημόσιες τουαλέτες των Ρωμαίων δεν αποτέλεσαν επανάσταση στην υγιεινή;

Η άποψη του Μίτσελ είναι ότι το οι Ρωμαίοι δεν ανανέωναν το νερό στις τουαλέτες τους, το οποίο σχημάτιζε στην επιφάνεια ένα στρώμα λάσπης. Μέχρι σήμερα οι επιστήμονες πίστευαν ότι ένα σύστημα από κανάλια και υδραγωγεία είχε βελτιώσει τις συνθήκες υγιεινής στα δημόσια λουτρά. «Προφανώς οι εγκαταστάσεις στα ρωμαϊκά λουτρά δεν ήταν τόσο ευνοϊκές για την υγεία όσο πιστευόταν» καταλήγει ο Μίτσελ.

Οι τουαλέτες ως τμήμα του δημόσιου βίου των Ρωμαίων

Η έρευνα πηγαίνει ωστόσο ακόμη μακρύτερα: στα δείγματά του ο Μίτσελ ανακάλυψε τα αυγά ενός συγκεκριμένου είδους σκουληκιού, το οποίο αναπαράγεται συνήθως επάνω σε ψάρια. Ο πιθανός λόγος είναι ότι οι Ρωμαίοι προτιμούσαν στο φαγητό τους μια ειδική σάλτσα από ψάρια, το λεγόμενο garum, την οποία δεν μαγείρευαν αλλά άφηναν μόνο να στεγνώσει στον ήλιο: ένα ιδανικό περιβάλλον για το συγκεκριμένο σκουλήκι.

Οι ρωμαϊκές δημόσιες τουαλέτες επιτρέπουν όμως και περαιτέρω συμπεράσματα: επειδή οι λεκάνες υπερχείλιζαν λόγω της μεγάλης χρήσης, έπρεπε να αδειάζουν σε τακτά χρονικά διαστήματα. Κατά τα φαινόμενα οι Ρωμαίοι τις άδειαζαν στα χωράφια ως λίπασμα. Σύμφωνα με τον Μίτσελ αυτό είχε δραματικές συνέπειες: τα παράσιτα πολλαπλασιάζονταν στους αγρούς και μετά τη συγκομιδή επέστρεφαν στην αγορά.

Δημόσιες κοινές τουαλέτες εντοπίζονται ήδη στην 1η χιλιετία π. Χ.· εκεί κάθονταν μέχρι και 50 άνθρωποι χωρίς παραβάν ή χωρίσματα. Σε αρκετές περιπτώσεις μοιράζονταν τον χώρο οι άντρες με τις γυναίκες. Σε ιδιαίτερα φροντισμένες τουαλέτες συναντιόντουσαν συνήθως οι εκπρόσωποι των ανώτερων τάξεων, όπου μιλούσαν για την πολιτική και για τα δρώμενα της πόλης.

Αλλά οι ρωμαϊκές «λεκάνες» αποτελούσαν προνόμιο μόνο των κατοίκων των πόλεων. Γύρω στο 85% των ανθρώπων ζούσε στην ύπαιθρο και για τις ανάγκες του χρησιμοποιούσε τη φύση. Γι' αυτό ο Καρλ-Βίλχελμ Βέμπερ, ιστορικός από το πανεπιστήμιο του Βούπερταλ, προτείνει να μην υπερεκτιμούμε τους κανόνες υγιεινής των Ρωμαίων, αν και σε σύγκριση με τον Μεσαίωνα η αρχαία Ρώμη ήταν ένας παράδεισος της υγιεινής.

Δημήτρης Ελευθεράκης/ Κλαούντια Τάλερ (dpa)