"Common Ground" στο θέατρο Μαξίμ Γκόρκι

«Όλα είναι πολύ δύσκολα», λέει μια ηθοποιός πάνω στη σκηνή και περιγράφει σε μια πρόταση το βασικό θέμα του έργου Common Ground. Το βιογραφικό–φανταστικό θεατρικό κομμάτι έκανε προ ημερών πρεμιέρα στο θέατρο Μαξίμ Γκόρκι του Βερολίνου. Πρόκειται για μια χώρα που δεν υπάρχει πια, τη Γιουγκοσλαβία και για μια διένεξη που συνεχίζεται παρότι ο πόλεμος τελείωσε.

Θύτης ή θύμα;

Πέντε ηθοποιοί από τη Βοσνία, την Κροατία και τη Σερβία, εδώ και χρόνια μακριά από την πατρίδα τους, προσπαθούν μαζί με μια ισραηλινή σκηνοθέτρια να βρουν κοινό τόπο. Θέτουν ερωτήματα για θύματα και θύτες. «Δεν ήθελα να κάνω ένα ιστορικό έργο», λέει η ισραηλινή σκηνοθέτρια Γιαέλ Ρόνεν. «Δεν με ενδιάφερε ποια πλευρά φέρει τη μεγαλύτερη ευθύνη, ποια είχε τα περισσότερα ή τα λιγότερα θύματα, αλλά η προσωπική άποψη, οι αναμνήσεις των ηθοποιών, τα βιώματά τους ή οι εμπειρίες που καταπίεσαν». Για το λόγο αυτό ταξίδεψε στη Βοσνία, στο Σεράγεβο, στο Μόσταρ και στο Πρίγεντορ και οδήγησε τους ηθοποιούς πίσω στο παρελθόν τους, εκεί όπου «πονούν».

Η Βαρνέσα Μπέρμπο γεννήθηκε στη Σερβία και έζησε για πολλά χρόνια στο Σεράγεβο. Είναι η πιο μεγάλη σε ηλικία από τους ηθοποιούς και η μοναδική που έζησε τον πόλεμο στο πετσί της. Η επιστροφή της στο Σεράγεβο μετά από τόσα χρόνια έβγαλε στην επιφάνεια πολλά αισθήματα. Στη διάρκεια της πολιορκίας του Σεράγεβο βρέθηκε μαζί με Βόσνιους και Σέρβους στα καταφύγια φοβούμενη για τη ζωή της. «Νόμιζα ότι είχα επεξεργαστεί τις μνήμες μου, αλλά στη διάρκεια των προβών μου ήρθαν τόσες εικόνες τόσες αναμνήσεις, που δεν έβγαινε φωνή από το στόμα μου», λέει η Μπέρμπο. Η πείνα, οι μάχες ανάμεσα στους Σέρβους και τους μουσουλμάνους, οι άπειροι νεκροί στο πολυεθνικό Σεράγεβο, ήταν γεγονότα που δεν μπορούσε να φανταστεί πριν από τον πόλεμο.

Μνήμες που ξεχειλίζουν

Ο Ντέγιαν Μπούτσιν έζησε τον πόλεμο από μακριά. Είναι Σέρβος από το Βελιγράδι. «Εδώ δεν υπήρχε πόλεμος» διηγείται. Ένιωσε ωστόσο τις επιπτώσεις από το εμπάργκο και το μοίρασμα του φαγητού με το δελτίο. Είδε μέλη της οικογένειά του να κάθονται σε διάφορες ουρές για να πάρουν περισσότερο γάλα. Επί δέκα χρόνια ο Μπούτσιν μετακινούνταν ανάμεσα στη Σερβία και τη Γερμανία. Ο πατέρας του ήταν στη διπλωματική υπηρεσία και θυμάται τον καθηγητή του των γερμανικών που τον αποκαλούσε ακροβολιστή. Μέχρι και σήμερα θυμάται την οργή που ένιωθε για την άγνοια και την αδιαφορία της γερμανικής πλευράς. «Οι Γερμανοί επί χρόνια επισκέπτονταν τη Γιουγκοσλαβία στις διακοπές, αλλά δεν ενδιαφέρονταν για το τι συνέβαινε στη χώρα».

Αντίθετα η σκηνοθέτις Γιαέλ Ρόνεν ήθελε να ξέρει τα πάντα. Όχι μόνο γεγονότα αλλά και προσωπικές διηγήσεις. Το θεατρικό κομμάτι αποτελείται από τις διαφορετικές αλήθειες. Δεν είναι πρώτη φορά που η Ρόνεν τολμά ένα πολιτικό θέμα. Το 2008 έφερε πάνω στη σκηνή εβραίους, άραβες και γερμανούς ηθοποιούς για το θεατρικό έργο «Η Τρίτη Γενιά». Ένα κομμάτι για το Ολοκαύτωμα, την ίδρυση του Κράτους του Ισραήλ και την εκδίωξη των Παλαιστινίων. Το γεγονός ότι έδωσε βήμα και στην παλαιστινιακή εκδοχή, προκάλεσε πολλές αντιδράσεις. Η πολιτική ορθότητα δεν αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα της Γιαέλ Ρόνεν. Ούτε και αυτή τη φορά με το Common Ground.

Τρομαχτικές συμπτώσεις

Η αρχή του κομματιού οδηγεί στα δεκαετία του '90. Τίτλοι ειδήσεων της εποχής για τη διεθνή πολιτική, ενισχυμένοι με ιστορικό τηλεοπτικό υλικό, αντιπαρατίθενται με τραγούδια ποπ, αθλητικά γεγονότα και στιγμιότυπα από τη ζωή των ηθοποιών. Και παράλληλα ο θεατής μαθαίνει για τη ζωή της Βερνέσα Μπέρμπο, ότι για καιρό δεν μπορούσε να κάνει ντους, επειδή το μπάνιο της βρισκόταν στο πεδίο βολών από ακροβολιστές. Και μετά τη σιωπή αρχίζει η εξιστόρηση μιας προσωπικής ιστορίας. Οι δύο ηθοποιοί, Γιασμίνα Μούσιτς και Ματέγια Μέντεντ, παρουσιάσουν στη σκηνή πώς γνωρίστηκαν στο casting στο Βερολίνο και πώς με έκπληξή τους ανακάλυψαν ότι έμεναν στο ίδιο βοσνιακό χωριό κοντά την πόλη Πρίγεντορ, όπου κατά τη διάρκεια του πολέμου στη Γιουγκοσλαβία σέρβοι εθνικιστές θανάτωναν συστηματικά μουσουλμάνους σε στρατόπεδα. Σε ένα από αυτά ήταν ο ένας ως φύλακας και ο άλλος ως κρατούμενος. Μία τραγική σύμπτωση, που προκαλεί ανατριχίλα. Τα δάκρυα πάνω στη σκηνή είναι αληθινά και το κοινό συμπαρασύρεται.

Ανεπαίσθητα όρια

«Ο πόλεμος στην πρώην Γιουγκοσλαβία μου έδειξε ότι οι Ισραηλινοί δεν είναι το κέντρο της γης», δήλωσε ένας θεατής, ο Όριτ Ναχμίας από το Τελ Αβίβ, μετά την παράσταση με έντονη χροιά ειρωνείας στη φωνή του. Η συνεχής αλλαγή προσέγγισης στο Common Ground σαστίζει και γίνεται με πρόθεση. Γιατί το μήνυμα είναι ότι όλα είναι πιο πολύπλοκα από όσο νομίζουμε, τα όρια μεταξύ φίλου και εχθρού, ανάμεσα στο θύμα και στο θύτη, είναι μηδαμινά και τελικά εκλείπουν. Μια διαπίστωση που μπορεί να μεταφερθεί και σε επίκαιρες διενέξεις, είτε στην Ουκρανία είτε στη Μ. Ανατολή.

Andrea Kasiske/Ειρήνη Αναστασοπούλου

Yπεύθ. σύνταξης: Άρης Καλτιριμτζής