Όταν ο τουρισμός ήταν προνόμιο των εκλεκτών

«Όλος ο κόσμος ταξιδεύει!», είχε γράψει πριν από 150 χρόνια ο γερμανός συγγραφέας Τέοντορ Φοντάνε στη νουβέλα του «Μοντέρνα ταξίδια» (Modernen Reisen). Σήμερα ο τουρισμός αποτελεί έναν από τους πλέον κερδοφόρους οικονομικούς τομείς. Μέσα στο 2014 ο αριθμός των Γερμανών που έκαναν ένα τουλάχιστον τουριστικό ταξίδι ανήλθε σε 54,6 εκατομμύρια, ενώ ο ίδιος αριθμός παγκοσμίως ξεπέρασε το 1 δισεκατομμύριο.

Αλλά δεν ήταν ανέκαθεν έτσι. Το φαινόμενο του μαζικού τουρισμού αρχίζει να καταγράφεται ιστορικά στη Γερμανία αλλά και την κεντρική Ευρώπη πριν από περίπου 200 χρόνια. «Ο τουρισμός ως ταξίδι αναψυχής εμφανίζεται την ίδια εποχή με την άνθηση του ρομαντισμού, περί τα τέλη του 18ου αιώνα», αναφέρει ο καθηγητής Χάσο Σπόντε, υπεύθυνος του Ιστορικού Αρχείου Τουρισμού Βίλι Σάρνοβ από το Τεχνικό Πανεπιστήμιο Βερολίνου.

Την περίοδο του ρομαντισμού ζωγράφοι και ποιητές δόξασαν μέσα από το έργο τους την ομορφιά της φύσης. Την ίδια εποχή άρχισαν και τα μεγάλα ταξίδια ευρωπαίων περιηγητών στην Ευρώπη του Νότου. Ήδη από τα μέσα του 18ου αιώνα ο ιστοριοδίφης περιηγητής Γιόχαν Γιόαχιμ Βίνκελμαν (1717-1768) κατέγραψε με κάθε λεπτομέρεια τις ταξιδιωτικές του εντυπώσεις από ένα ταξίδι του στις ιταλικές Άλπεις. Πρόκειται για μια από τις πρώτες καταγραφές τουριστικού ταξιδιού.

«Στη γη, όπου ανθίζουν οι λεμονιές»

Στα τέλη του 18ου αιώνα, όταν πλέον ο Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε (1749-1832) έκανε τα δικά του ταξίδια την Ιταλία, αρκετοί από τους συγχρόνους του μεγαλοαστούς είχαν τη δυνατότητα να οργανώσουν ταξίδια αναψυχής. O Γκαίτε είχε πει άλλωστε: «Ο καλύτερος τρόπος για να παιδευθεί ένας έξυπνος άνθρωπος είναι να ταξιδεύει». Την εποχή εκείνη νέοι ευγενείς είχαν αρχίσει να φεύγουν για μεγάλα ταξίδια για ένα χρόνο ή και περισσότερο. «Grand tour» συνήθιζαν να τα αποκαλούν. Στόχος των ταξιδιών αυτών ήταν τα αποκομίσουν νέες εμπειρίες, να έρθουν σε επαφή με άλλους πολιτισμούς και να επιστρέψουν στις βάσεις τους σοφότεροι. Ο Γκαίτε ήταν μια τέτοια περίπτωση. Τα ποιήματά του είναι γεμάτα από εικόνες που είχε καταγράψει στα ταξίδια του. Χαρακτηριστικοί είναι οι τίτλοι πολλών ποιημάτων του, όπως για παράδειγμα «Στη γη, όπου ανθίζουν οι λεμονιές». Σίγουρα οι περιγραφές του Γκαίτε γέννησαν σε πολλούς αστούς της εποχής την επιθυμία να ταξιδέψουν για να ανακαλύψουν κι αυτοί νέα τοπία, από τις Άλπεις ως τις ακτές της Μεσογείου.

Στα άδυτα του ιστορικού αρχείου...

Στις αρχές του 19ου αιώνα εμφανίζονται στη Γερμανία και οι πρώτοι «καθαρόαιμοι» ταξιδιωτικοί οδηγοί. Ο εκδότης Καρλ Μπέντεκερ δημοσιεύει το 1828 τον οδηγό με τίτλο «Ταξίδι κατά μήκος του Ρήνου, από το Μάιντς μέχρι την Κολωνία. Εγχειρίδιο για μικρές αποδράσεις». Ακολούθησαν πολλές αντίστοιχες εκδόσεις με κείμενα και εικόνες. Ένα άλλο σημαντικό έργο της ίδιας σειράς είχε τίτλο: «Γερμανία και Αυστριακή Αυτοκρατορία». Μάλιστα στους ταξιδιωτικούς οδηγούς του ο Μπέντεκερ έδινε και προσωπικές οδηγίες προς τους επίδοξους ταξιδιώτες σύμφωνα με εμπειρίες που είχε αποκομίσει ο ίδιος από δικά του ταξίδια. Μάλιστα στον ταξιδιωτικό οδηγό για την Ελβετία πρότεινε στους αναγνώστες να δοκιμάσουν το ντόπιο αγελαδινό γάλα «αναμειγνύοντάς το με λίγο κονιάκ ή ρούμι».

Περίπου 70.000 παμπάλαιους ταξιδιωτικούς οδηγούς, σαν κι αυτούς του Μπέκερερ, χάρτες αλλά και ιδιωτικά φωτογραφικά άλμπουμ μπορεί κανείς να βρει στο Ιστορικό Αρχείο Τουρισμού του Τεχνικού Πανεπιστημίου του Βερολίνου. Ένα σημαντικό αρχείο με πλούσιο υλικό για την ιστορία του τουρισμού αλλά και τις κοινωνικές πρακτικές και συνήθειες των αστών του 18ου και 19ου αιώνα.

Δήμητρα Κυρανούδη (dpa)