Όχι στη μοίρα, ναι στις ευκαιρίες – η μετανάστευση από τη Βουλγαρία

Στην αρχή ήθελα να σπουδάσω μόνο στο εξωτερικό, διηγείται η 26χρονη Κρασιμίρα Μαριάνσκα που σπουδάζει ΜΜΕ στο Ντίσελντορφ. Στην αρχή σκεφτόταν τη Μ. Βρετανία ή τις ΗΠΑ. «Στο γυμνάσιο όμως είδα ότι πολλοί έρχονταν να σπουδάσουν στη Γερμανία. Το ίδιο και ο εξάδελφός μου. Πήγε στην Κολωνία και με έπεισε να κάνω το ίδιο.» Η ποιότητα των σπουδών ήταν ανώτερη στη Γερμανία, της εξήγησε ο εξάδελφός της. «Ένα γερμανικό πτυχίο θα ανοίγει περισσότερες πόρτες», όπως πείστηκε τελικά η Κρασιμίρα. Άρχισε να μαθαίνει γερμανικά. Μετά το απολυτήριο ήρθε στη Γερμανία, όπως και οι περισσότεροι από το τμήμα γερμανικών που παρακολουθούσε.

Σπουδές στη Γερμανία – ένα μαζικό φαινόμενο

«Οι σπουδές στη Γερμανία εξελίχθηκαν στη Βουλγαρία σε κανονική μόδα από το 2000 και μετά», υποστηρίζει η κοινωνιολόγος Μαρίνα Λιάκοβα που μελετά τη βουλγαρική μετανάστευση. Στη Γερμανία ο αριθμός των φοιτητών από τη Βουλγαρία αυξανόταν σταθερά μέχρι το 2004. Στο χειμερινό εξάμηνο 2004/2005 μάλιστα οι 12.500 Βούλγαροι φοιτητές στα γερμανικά πανεπιστήμια είναι η δεύτερη σε μέγεθος ομάδα ξένων μετά τους φοιτητές από την Κίνα.

Η τάση αλλάζει το 2007, οπότε στη Γερμανία εισάγονται τα πανεπιστημιακά δίδακτρα. Εξάλλου την ίδια χρονιά η Βουλγαρία έγινε μέλος της ΕΕ, οπότε καταργήθηκε μια σειρά περιορισμών στη γερμανική αγορά εργασίας. «Ένα μέρος των Βουλγάρων εγγραφόταν στο πανεπιστήμιο pro forma για να έχει πρόσβαση στην αγορά εργασίας, κάτι που δεν χρειαζόταν πια», λέει η Λιάκοβα. Παρ’ όλα αυτά το 2011 σπούδαζαν ακόμα στη Γερμανία 8.000 Βούλγαροι.

Το πρώτο μεταναστευτικό κύμα στη Δύση

Το υψηλότερο βιοτικό επίπεδο και οι δυνατότητες να κερδίσει κανείς περισσότερα χρήματα προσείλκυαν ανέκαθεν τους Βουλγάρους στη Γερμανία. Αμέσως μετά την κατάρρευση του κομμουνιστικού καθεστώτος εκατοντάδες χιλιάδες εγκατέλειψαν την πατρίδα τους για τις ΗΠΑ και τη Δυτική Ευρώπη. Ήταν κυρίως καλά εκπαιδευμένοι νέοι. Μεγάλο μέρος των μεταναστών που έφθασε στη Γερμανία ζήτησε πολιτικό άσυλο, πάνω από 80.000 άνθρωποι μέχρι το 1994. Ζητούσαν άσυλο γιατί δεν έβλεπαν πώς αλλιώς θα μπορούσαν να εγκατασταθούν νόμιμα στη Γερμανία και όχι γιατί ήταν όντως θύματα πολιτικών διώξεων στη χώρα τους.

Λόγω αυτού του κύματος η Γερμανία περιόρισε τις δυνατότητες παροχής ασύλου και υπέγραψε με τη Βουλγαρία συμφωνία για την επιστροφή και την επανένταξη αυτών των ανθρώπων. Εκτός αυτού η Γερμανία, όπως και οι περισσότερες δυτικοευρωπαϊκές χώρες, επέβαλε περιορισμούς στην ελεύθερη διακίνηση των Βουλγάρων πολιτών. Οι περιορισμοί αυτοί αντί να αποθαρρύνουν τους ενδιαφερόμενους οδήγησαν στην αύξηση της παράνομης μετανάστευσης. Πολλοί ταξίδευαν στη Γερμανία σαν τουρίστες και έμεναν παράνομα εδώ μετά τη λήξη της βίζας τους. Υπ’ αυτές τις προϋποθέσεις δεν μπορούσαν βέβαια μετά ούτε να επισκεφθούν την πατρίδα τους.

«Τη δυνατότητα να παραμείνουν νόμιμα στη Γερμανία τη δεκαετία του '90 είχαν κυρίως αυτοί που σπούδαζαν ή είχαν εδώ συγγενείς τους», λέει η Μαρίνα Λιάκοβα.

Ο ένας στους πέντε Βουλγάρους έχει ζήσει στο εξωτερικό

Από το 2001 οι Βούλγαροι μπορούν να ταξιδέψουν στη Γερμανία χωρίς βίζα, κάτι που άλλαξε και την ίδια τη μετανάστευση. Κυρίως μετά την ένταξη της χώρας στην ΕΕ ο αριθμός των οικονομικών μεταναστών έχει αυξηθεί σημαντικά, τονίζει η Λιάκοβα. «Άνθρωποι από όλα τα κοινωνικά στρώματα δοκιμάζουν την τύχη τους στο εξωτερικό.»

Στο μεταξύ ο ένας στους πέντε Βουλγάρους έχει ζήσει πάνω από τρεις μήνες σε μια άλλη χώρα, σύμφωνα με έρευνα του Ιδρύματος του Τζορτζ Σόρος Open Society (Σόφια, 2011) για τις εμπειρίες των Βουλγάρων στο εξωτερικό και τον πόθο της μετανάστευσης. Τα τρία τέταρτα των ερωτηθέντων θέλουν να βγουν στο εξωτερικό για να δουλέψουν. «Και η Γερμανία είναι από τους κύριους στόχους», λέει ο Αλεξέι Παμπόροφ, κοινωνιολόγος στη Βουλγαρική Ακαδημία Επιστημών και εμπειρογνώμονας του ιδρύματος του Σόρος. Σύμφωνα με την έρευνα πρόκειται για ανθρώπους που θέλουν να δουλέψουν στην εστίαση και στον οικοδομικό κλάδο η να δεχθούν μια εργασία με χαμηλή αμοιβή. Ωστόσο τη Γερμανία προτιμούν και πολλοί νέοι και καλά καταρτισμένοι Βούλγαροι, τονίζει ο Παμπόροφ. «Ιδιαίτερα ελκυστική είναι η Γερμανία για νοσοκόμες, γιατρούς και μηχανικούς.»

Επιστροφή στην πατρίδα;

Η οικονομική κρίση παρακίνησε πολλούς Βουλγάρους από ολόκληρη την Ευρώπη να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Η βουλγαρική Στατιστική Υπηρεσία διαπιστώνει από το 2006 μια διαρκή τάση επιστροφής των μεταναστών. Αλλά παρά την τάση αυτή ο αριθμός των Βουλγάρων πολιτών που ζουν επίσημα στη Γερμανία μετά την ένταξη της Σόφιας στην ΕΕ έχει τριπλασιαστεί, από τις 39 στις 94 χιλιάδες το 2011. «Και εξακολουθεί να αυξάνεται», λέει η Λιάκοβα. Οι περιορισμοί στη διακίνηση δεν ισχύουν πια και η απόφαση να μεταναστεύσει κάποιος δεν είναι δύσκολη, ιδίως για τους νέους. «Γιατί ξέρουν ότι δεν πρόκειται πια για μια απόφαση μοιραία και οριστική.» Άπαξ όμως και βρεθούν στη Γερμανία, πολλοί Βούλγαροι φοιτητές δεν θέλουν να επιστρέψουν. Έστω και αν αυτή ήταν η αρχική τους πρόθεση.

Η κακή εικόνα της Βουλγαρίας στο εξωτερικό κάνει πολλούς διστακτικούς να επιστρέψουν. Και αυτό ακριβώς θέλει να αλλάξει η ένωση Tuk-Tam. Την ίδρυσαν το 2008 επτά φίλοι που μετά τις σπουδές τους στο εξωτερικό επέστρεψαν στη Βουλγαρία. Θέλουν να βοηθήσουν τους ομοίους τους, όλους αυτούς που με το πέρασμα του χρόνου χάνουν τις κοινωνικές επαφές στην πατρίδα και έχουν μια στρεβλή εικόνα για το τι συμβαίνει εκεί. «Πολύ συχνά είναι οι ίδιοι οι γονείς που αποτρέπουν τα παιδιά τους να επιστρέψουν, επειδή είναι απογοητευμένοι από τη δική τους ζωή», λέει ο Μπόικο Μπλαγκόγιεφ από την Tuk-Tam.

Εντελώς διαφορετικά είναι τα πράγματα στην περίπτωση της Κρασιμίρα Μαριάνσκα. Οι γονείς της θέλουν να επιστρέψει. Μόνο που η ίδια θέτει τους όρους της προκειμένου να επιστρέψει: «Μάλλον θα αναζητήσω δουλειά σε κάποια γερμανική εταιρεία που δραστηριοποιείται στη Βουλγαρία, μόνο έτσι θα ένιωθα καλά.» Όπως ο εξάδελφός της που μετά τις οικονομικές σπουδές του στην Κολωνία επέστρεψε στη Βουλγαρία και βρήκε μια θέση με καλό μισθό σε μια μεγάλη γερμανική εμπορική επιχείρηση. Όπως και να τα φέρει η τύχη, ένα είναι βέβαιο. Με ένα γερμανικό δίπλωμα και εμπειρία στο εξωτερικό η Κρασιμίρα έχει περισσότερες δυνατότητες από τους νεαρούς συμπατριώτες της που έχουν ζήσει αποκλειστικά στη Βουλγαρία.