Το «Lebensraum» του Θ. Τριαρίδη στο Βερολίνο

Τον Ιούλιο του 1961 ο αμερικανός ψυχολόγος Στάνλεϊ Μίλγκραμ πραγματοποίησε ένα πείραμα στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ των Ηνωμένων Πολιτειών για να εξετάσει την αντίδραση ανθρώπων όταν αυτοί καλούνται να εκτελέσουν εντολές κάποιας εξουσίας ή αυθεντίας. Στο πείραμα συμμετείχαν έναντι αμοιβής 50 άτομα που ανέλαβαν τον ρόλο του δασκάλου και, πράγμα που δεν το γνώριζαν, ένας ηθοποιός. Σε περίπτωση λανθασμένης απάντησης ο δάσκαλος υπέβαλε τον μαθητή σε ηλεκτροσόκ που κάθε φορά ήταν δυνατότερο από το προηγούμενο. Κάθε φορά που ο δάσκαλος είχε ενδοιασμούς να αυξήσει την ένταση της ηλεκτρικής εκκένωσης, ένα μέλος της επιστημονικής ομάδας τον παρότρυνε να συνεχίσει. Παρά τις διαμαρτυρίες, τα κλάματα και τις κραυγές πόνου του ηθοποιού, 26 άτομα συνέχισαν το πείραμα μέχρι το τέλος φτάνοντας το ανώτατο όριο της ηλεκτρικής εκκένωσης των 450 βολτ. Το πείραμα αυτό του Μίλγκραμ θυμίζει το θεατρικό μονόπρακτο με τον γερμανικό τίτλο “Lebensraum”, δηλαδή ζωτικός χώρος, του θεσσαλονικιού συγγραφέα Θανάση Τριαρίδη. Το έργο του έκανε το βράδυ του Σαββάτου παγκόσμια πρεμιέρα στο θέατρο ΤΑΚ του Βερολίνου.

Ή εμείς ή αυτός

Στη σκηνή βρίσκονται δύο άνδρες: ο υπεύθυνος του πειράματος, τον οποίο υποδύεται ο φτασμένος ηθοποιός Κωστής Καλλιβρετάκης, που ζει πλέον στο Βερολίνο, και ένας συμμετέχων, κατά κάποιο τρόπο το πειραματόζωο - ρόλος που παίζεται από τον ταλαντούχο νεαρό Ελληνογερμανό Κωνσταντίνο Γεράκη. Δήθεν τυχαία η ηλεκτρονική τόμπολα κληρώνει στην αρχή της παράστασης τον αριθμό του εισιτηρίου 16. Ο θεατής που έχει αυτόν τον αριθμό ανεβαίνει στη σκηνή αποδεχόμενος να συμμετέχει σε ένα πείραμα έναντι αμοιβής. Όσο μεγαλύτερος θα είναι ο χρόνος της συμμετοχής του στο πείραμα τόσο περισσότερα χρήματα θα πάρει. Και όπως διαβεβαιώνει ο χειριστής του πειράματος, πρόκειται για ένα επιστημονικό πείραμα, το οποίο ανά πάσα στιγμή μπορεί ο συμμετέχων να το σταματήσει.

Πολύ σύντομα το πείραμα παίρνει παράλογες διαστάσεις. Θεατές πυροβολούνται είτε επειδή συνιστούν σύμφωνα με τον χειριστή κίνδυνο για το πείραμα, είτε επειδή ο συμμετέχων πατά ένα συγκεκριμένο κουμπί, είτε επειδή σε διαφορετική περίπτωση θα έπρεπε να πεθάνει ο διπλάσιος αριθμός θεατών. Κάποια στιγμή ο υπεύθυνος του πειράματος καλεί τους θεατές να πατήσουν ένα κουμπί το οποίο βρίσκεται κάτω από το κάθισμα τους αν θέλουν να πυροβοληθεί ο συμμετέχων «θεατής» στη σκηνή. Ενώ το πειραματόζωο κάνει μια απεγνωσμένη έκκληση στο κοινό να μην πατήσουν το κουμπί, ο χειριστής τους θέτει το ερώτημα – ή εσείς ή αυτός. Τα φώτα σβήνουν και ακούγονται πυροβολισμοί.

Κατάκτηση και απειλή του ζωτικού χώρου

Δύο ήταν οι βασικοί στόχοι που ήθελε να αναδείξει, λέει η κύπρια σκηνοθέτρια Έλενα Σωκράτους, που εδώ και πέντε χρόνια ζει και εργάζεται στο Βερολίνο. Ο πρώτος ήταν να παρουσιάσει το «πως μπορούν όλοι αυτοί που θεωρούνται ειδικοί να οδηγήσουν κάποιον συγκεκριμένο άνθρωπο σε ένα σημείο ώστε να πράξει πράγματα που δεν σκέφτηκε ποτέ ότι θα πράξει και τα κάνει απλά επειδή κάποιος του είπε ότι είναι το σωστό - κάποιος ο οποίος κατέκτησε το Lebensraum του, δηλαδή τον ζωτικό του χώρο, κάποιος που κατέκτησε τον εγκέφαλο του». Μια δεύτερη διάσταση που παρουσιάζει η Έλενα Σωκράτους είναι το πως αντιδρά κάποιος όταν νοιώθει να απειλείται ο ζωτικός του χώρος και δεν αισθάνεται προστατευμένος. Τότε βλέπουμε να λειτουργεί το ένστικτό της επιβίωσης, πολλοί δείχνουν μια ιδιαίτερη σκληρότητα και κακία.

Ο τίτλος του θεατρικού έργου “Lebensraum” σαφώς είναι συνδεδεμένος με την εθνικοσοσιαλιστική ιδεολογία, δηλαδή τον στόχο των ναζί να κατακτήσουν και να εποικίσουν νέους γεωγραφικούς “ζωτικούς χώρους”. Η αναφορά αυτή δεν είναι τυχαία. Σε πάρα πολλά από τα έργα του ο συγγραφέας του έργου Θανάσης Τριαρίδης έχει ασχοληθεί με τον εθνικοσοσιαλισμό. Αφετηρία αυτής της ενασχόλησης είναι το μεγάλο του ενδιαφέρον για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων. Πρόκειται, όπως δηλώνει στη Deutsche Welle, «για το μαύρο κουτί της ανθρώπινης ιστορίας και του δυτικού πολιτισμού. Είναι μια διανοητική αλλά και πραγματωμένη ακρότητα, η οποία έγινε στην καρδιά του δυτικού κόσμου, έγινε στην πατρίδα του Καντ. Έγινε μέσα από τη διαλεκτική οργάνωση που μας δίδαξε ο Διαφωτισμός, μέσα από μια απόλυτα τεχνοκρατική οργάνωση θανάτου, όπου περίπου 600 000 άνθρωποι από όλη την Ευρώπη συνεργάστηκαν για να εξοντώσουν έξι εκατομμύρια. Αυτό το πράγμα είναι αξεπέραστο για εμένα και για αυτό το λόγο προσπαθώ να το διερευνήσω».

Επόμενοι σταθμοί της παράστασης ως τα τέλη Απριλίου είναι η Φρανκφούρτη, η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη, η Πάτρα, η Λευκωσία και η Λεμεσός.

Παναγιώτης Κουπαράνης