Το Βυζάντιο στο Λονδίνο

Στην πρώτη σελίδα του πολιτιστικού ένθετου της μεγάλης εφημερίδας του Μονάχου Süddeutsche Zeitung δημοσιεύθηκε εκτενές άρθρο με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Ζήλεια, Απληστία, Θαυμασμός». Γιατί έτσι εκλαμβάνεται εδώ αυτή η έκθεση, σαν ένα οδοιπορικό μέσα από τις σχέσεις του δυτικού με τον ανατολικό χριστιανικό κόσμο, τον βυζαντινό. Και η Ρώμη, για να το πούμε έτσι σχηματικά, ζήλευε την εκλέπτυνση και τη χλιδή της Νέας Ρώμης, της Κωνσταντινουπόλεως. Για τον Γερμανό αρθρογράφο η έκθεση αυτή στο Λονδίνο με τα 340 εκλεκτά κομμάτια από τη βυζαντινή τέχνη, αλλά και την καθημερινή ζωή συμφιλιώνει κατά κάποιον τρόπο εκ των υστέρων τους δύο κόσμους.

Συμφιλίωση δύο κόσμων;

Υπ’ αυτό το πρίσμα δεν είναι τυχαίο το έκθεμα που επιλέγει να παρουσιάσει με μεγάλη φωτογραφία η SDZ: μια επιχρυσωμένη αργυρή εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ ως παραστάτη στη θύρα του Παραδείσου, ένα μοναδικό δείγμα εφυάλωσης, της μεθόδου του εμαγέ δηλαδή, από την Κωνσταντινούπολη του 12ου αιώνα. Αλλά η εικόνα μεταφέρθηκε τώρα στο Λονδίνο από τη Βενετία, γιατί ανήκει στους θησαυρούς της βασιλικής του Αγίου Μάρκου. Από πότε; Εδώ και 800 χρόνια, από τότε που κατά τη διάρκεια της 4ης σταυροφορίας Φράγκοι και Ενετοί λεηλάτησαν την Πόλη. Αλλά πώς μπορεί μια έκθεση 800 χρόνια μετά να συμφιλιώσει τους δύο κόσμους; Εννοείται ότι το πράττει συμβολικά. Σημειώνει η SDZ: «Η έκθεση απλώνει μπροστά στα μάτια μας την εικόνα μιας αυτοκρατορίας, η κακή φήμη της οποίας οφείλεται κατά βάση στον φθόνο των συγχρόνων της. Έβλεπαν την Κωνσταντινούπολη, που με τη λάμψη της επισκίαζε όλες τις άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, έβλεπαν το θαύμα του κόσμου στο κέντρο της, που λεγόταν Αγία Σοφία, με ζήλεια, απληστία και θαυμασμό.»

Αναγέννηση στην καθ’ ημάς Ανατολή;

Ακόμα και σήμερα στις μεγάλες ευρωπαϊκές γλώσσες, και όχι μόνο, ο βυζαντινισμός είναι συνδυασμένος με την εκλεπτυσμένη χλιδή και τη στενόμυαλη τυπολατρία. Το Βυζάντιο που παρουσιάζεται τώρα στο Λονδίνο είναι πολύπλευρο και για την εποχή του εξαιρετικά προηγμένο: είτε κοιτάξει κανείς καθημερινά αντικείμενα, κουβάδες, τσατσάρες και παιδικές χλαμύδες της εποχής, είτε ας πούμε εκείνη τη φιλντισένια κασετίνα από την αυλή του Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννητου με τις ερωτικές παραστάσεις από αρχαίους μύθους συνδυασμένες με νεώτερα μοτίβα. Υπαινιγμός άραγε μιας Αναγέννησης στην καθ’ ημάς Ανατολή, ανάλογης με τη δυτική, που πνίγηκε όμως και χάθηκε καθώς ο βυζαντινός κόσμος κατέρρεε; Κλείνουμε με την τελική παρατήρηση της γερμανικής εφημερίδας: μετά την έκθεση του Λονδίνου «δεν μπορεί να θέτει κανείς πια στα σοβαρά το λεγόμενο βυζαντινό πρόβλημα, δηλαδή πόσο σημαντική ήταν η επιρροή της βυζαντινής τέχνης στη δυτική. Απλά η μία δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς την άλλη.»