Τελευταίο αντίο στη Μαργκαρέτε Μίτσερλιχ

Η Μαργκαρέτε Μίτσερλιχ υπήρξε κατά γενική ομολογία μία από τις σημαντικότερες μορφές της γερμανικής διανόησης, συμβάλλοντας με το επιστημονικό της έργο και τις αντισυμβατικές πολιτικές απόψεις της στη διαμόρφωση της μεταπολεμικής πνευματικής ταυτότητας της χώρας.

Γεννήθηκε στη Δανία το 1917. Ο πατέρας της ήταν Γερμανός γιατρός και η μητέρα της δασκάλα από τη Δανία. Σπούδασε λογοτεχνία και ιατρική στη Χαϊδελβέργη, τη Στουτγάρδη και το Λονδίνο, ενώ από νωρίς αφοσιώθηκε στην ψυχανάλυση. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου εργάστηκε ως γιατρός στην Ελβετία, ενώ το 1955 γνώρισε το σύζυγο και μετέπειτα αχώριστο συνεργάτη της Αλεξάντερ Μίτσερλιχ (1908-1982). H ψυχαναλυτική της καριέρα συνδέθηκε αναπόσπαστα με το Ινστιτούτο Σίγκμουντ Φρόυντ της Φρανκφούρτης, το οποίο συνίδρυσε με τον σύζυγό της το 1960.

Ψυχανάλυση και πολιτική

Η Μίτσερλιχ είναι μία εκ των κορυφαίων εκπροσώπων της προοδευτικής πολιτικής και κοινωνικής σκέψης στη σύγχρονη Γερμανία. Είχε συγγράψει από κοινού με τον άνδρα της τη σημαντικότατη μελέτη για τον γερμανικό εθνικοσοσιαλισμό, η οποία φέρει τον χαρακτηριστικό τίτλο: «Η ανικανότητα να βιώσει κανείς το πένθος - Αρχές συλλογικής συμπεριφοράς» (Die Unfähigkeit zu trauern).

Μετά από μακροχρόνιες μελέτες στο Ινστιτούτο Φρόυντ πάνω στη γένεση, την άνοδο και την πτώση του γερμανικού ναζιστικού καθεστώτος, η έκδοση του παραπάνω έργου το 1967 ήρθε για να καλύψει την ιστορική αμηχανία αλλά και το ηθικοπολιτικό κενό γύρω από το Ολοκαύτωμα των Εβραίων, τη μαζικότερη εξόντωση πληθυσμού στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Στο ανατρεπτικό αυτό βιβλίο που σημάδεψε τη μεταπολεμική Γερμανία, το ζεύγος Μίτσερλιχ προβαίνει ενδελεχώς και με επιστημονική πληρότητα στην ψυχαναλυτική αυτοψία του ναζιστικού φαινομένου, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι ο γερμανικός λαός δεν μπορεί να συναισθανθεί οδύνη για τη φρίκη του Ολοκαυτώματος, ακριβώς επειδή διακατέχεται από μια επίμονη άρνηση της ίδιας του της μνήμης και ως εκ τούτου των συλλογικών ενοχών.

Συμβολή στο φεμινιστικό κίνημα

Η Μαργκαρέτε Μίτσερλιχ ήταν συν τοις άλλοις πρωτοπόρος του γερμανικού φεμινισμού με έντονη ανάμειξη στις φεμινιστικές πρωτοβουλίες και διαμαρτυρίες περί τα μέσα της δεκαετίας του ’60. Με την καταδίκη των παραδοσιακών φαλλοκρατικών προτύπων που ήθελαν τη γυναίκα σχεδόν εξοβελισμένη από το μάχιμο πολιτικό –και όχι μόνο- βίο, η Μίτσερλιχ αποθεώθηκε ως ένθερμη θιασώτρια και σημαντική θεωρητικός του ευρωπαϊκού φεμινισμού.

Χαρακτηριστικές είναι οι μελέτες της πάνω στην ανάλυση της γυναικείας ψυχοσύνθεσης αλλά και της ισότητας. «Ψυχανάλυση και Φεμινισμός», «Το τέλος των προτύπων», «Το μέλλον είναι γένους θηλυκού», «Η ηπιότητα της γυναικείας φύσης», «Η ταλαιπωρία της χειραφέτησης» είναι οι σημαντικότερες εξ αυτών.

«Πάντα συμμεριζόμουν την άποψη πως οι γυναίκες οφείλουν να υπερβούν όχι μόνο τους άνδρες, αλλά κυρίως τον εαυτό τους», είχε πει κάποτε η Μίτσερλιχ. «Μόνο μια χειραφετημένη γυναίκα είναι δυνατό να ξεπεράσει τα αρχέγονα στερεότυπα που προκαθορίζουν τον κοινωνικό της ρόλο». Η Μίτσερλιχ ήταν μάχιμη συγγραφέας μέχρι το τέλος. Μόλις το 2010 εξέδωσε το τελευταίο βιβλίο της με τίτλο «Η ριζοσπαστικότητα της ηλικίας».

CorneliaRabitz / Δήμητρα Κυρανούδη

Υπεύθ. σύνταξης: Σπύρος Μοσκόβου