Τα πολλά πρόσωπα της Μήδειας

Αφορμή για τη συζήτηση ήταν η πρεμιέρα της Μήδειας σε σκηνοθεσία του Φρανκ Κάστορφ. Όχι όμως της Μήδειας του Ευριπίδη, αλλά του Ρωμαίου φιλόσοφου και τραγωδού Σενέκα, που έζησε τον πρώτο αιώνα μΧ. Αλλά γιατί επέλεξε ο Κάστορφ την εκδοχή του Σενέκα και όχι την αυθεντική του Ευριπίδη; Εν απουσία του σκηνοθέτη την απάντηση έδωσε ο νέος καλλιτεχνικός σύμβουλος της Volksbühne Στέφαν Ροσίνσκι, ο οποίος αποκαλύπτει ότι αρχικά προβλεπόταν για το ρόλο της Μήδειας η ηθοποιός Κορίνα Χάρφουχ: "Αυτό που ενδιέφερε τον Κάστορφ στο πρόσωπο της Κορίνα Χάρφουχ ήταν το γεγονός ότι στην ταινία Η πτώση, που είχε ως θέμα τις τελευταίες μέρες του Χίτλερ, είχε παίξει το ρόλο της Μάρθα Γκέμπελς, της γυναίκας του υπουργού Προπαγάνδας του Γ΄ Ράιχ. Ο Κάστορφ παρομοίαζε τη Μάρθα Γκέμπελς που σκοτώνει τα παιδιά της με τη Μήδεια του Σενέκα, μια γυναίκα τραχειά που υποτάσσεται στην πολιτική εξουσία. Πρόκειται δηλαδή για μια Μήδεια που της λείπει η υποκειμενική θέληση, η οποία δεν επιδιώκει την αυτοέκφραση."

Παιδοκτόνος, ξένη, βάρβαρη

Η Κορίνα Χάρφουχ όμως αρνήθηκε τελικά να συμμετάσχει. Και έτσι ο Κάστορφ αναγκάστηκε να αλλάξει ακόμα και τον χαρακτήρα της Μήδειας. Το ρόλο της θα παίξουν τώρα τρεις γυναίκες ηθοποιοί. Και οι τρεις είναι ξένης καταγωγής. Η Μήδεια είναι τώρα μια μαγική μορφή που δύσκολα θα μπορεί να κανείς να της αποδώσει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.

Το παράδειγμα αυτό είναι αρκετά ενδεικτικό για τις δυνατότητες που προσφέρει το πρόσωπο της Μήδειας να το παρουσιάσεις κατά αυτόν ή τον άλλο τρόπο, καθώς πρόκειται για μια παιδοκτόνο, μια ξένη από την μακρινή Κολχίδα, μια βάρβαρη, όπως θα την ονόμαζαν οι Έλληνες του 5ου αιώνα π. Χ., μια μάγισσα που τείνει να απειλήσει την τάξη και ασφάλεια της κορινθιακή κοινωνίας, μια γυναίκα που αμύνεται και δεν λέει να αποδεχθεί το κοινωνικό περιθώριο, στο οποίο θα έπρεπε να ζήσει όταν την παραμερίζει ο Ιάσονας, ο σύζυγός της, ο οποίος της χρωστά τα πάντα. Όλα αυτά καθιστούν τη Μήδεια διαχρονική μορφή, υποστηρίζει στη συζήτηση ο καθηγητής κλασσικής φιλολογίας στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, Μπερντ Ζάιντενστίκερ. "Δεν είναι μόνο η απίστευτα έντονη δραματουργική ένταση της πλοκής του δράματος με αποκορύφωμα τη δολοφονία των παιδιών της ή και η σύνθετη προσωπικότητα του χαρακτήρα της Μήδειας. Εξίσου σημαντική είναι η προβληματική που αναπτύσσει αυτό το έργο του Ευριπίδη. Και αυτοί είναι οι λόγοι για τις συχνές παραστάσεις, ενώ η Μήδεια του Σενέκα έχει σχεδόν εξαφανιστεί από τη σκηνή."

Η Μήδεια των Ανατολικογερμανών

Η Μήδεια του Ευριπίδη δεν επηρέασε όμως μόνο τον Σενέκα να γράψει ένα ανάλογο δράμα. Το ίδιο συμβαίνει και με πολυάριθμους άλλους συγγραφείς, όπως σχετικά πρόσφατα με τους δύο Ανατολικογερμανούς συγγραφείς Κρίστα Βολφ και Χάινερ Μύλερ. Πρότυπο της Κρίστα Βολφ στο ομότιτλο έργο της ήταν η Μήδεια του Ευριπίδη, ενώ αφετηρία στο Υλικό Μήδειας του Χάινερ Μύλερ ήταν ο Σενέκας. Το κέντρο βάρους στον Μύλερ είναι η αργοναυτική εκστρατεία ως πρώτη πράξη στην ιστορία της αποικιοκρατίας που στόχευε στην απόκτηση του Χρυσόμαλλου Δέρατος, δηλαδή του χρυσού στην περιοχή της Κολχίδας, στη σημερινή Γεωργία. Εκτός αυτού ο Μύλερ επινοεί αυτήν την εκστρατεία κάπως προφητικά, ως απαρχή της πτώσης της Δύσης. Σε αυτήν την πτυχή αναφέρθηκε και ο Έλληνας πρέσβης στη Γερμανία Τάσος Κριεκούκης, ο οποίος συμμετείχε σε αυτή τη συζήτηση. Από τα χρόνια όταν ήταν πρέσβης στην Γεωργία γνωρίζει ότι για τους Γεωργιανούς ο μύθος της Μήδειας έχει δεσπόζουσα σημασία: "Στο επίκεντρο του δικού τους ενδιαφέροντος βρίσκονται οι υπερβατικές πτυχές της Μήδειας, κάτι δηλαδή που είναι ξένο σε μας, που διακατεχόμαστε από τον ορθολογισμό. Πάντως και το υπερβατικό στοιχείο ανήκει στα χαρακτηριστικά της μορφής της Μήδειας." Υπάρχει όμως και ένας χειροπιαστός λόγος για τη μεγάλη σημασία αυτού του μύθου στη Γεωργία: ο μύθος της Μήδειας είναι ο συνδετικός κρίκος αυτής της περιοχής με την Ευρώπη, καθώς τεκμηριώνει, κατά τους Γεωργιανούς, μια σχέση που ξεκίνησε στην αρχαιότητα.

Παναγιώτης Κουπαράνης, Βερολίνο

Υπεύθ. σύνταξης: Σπύρος Μοσκόβου