Πρέπει να απεικονίζεται ο Θεός; Τέχνη και διαθρησκευτικός διάλογος

Τον 19ο αιώνα η Ανατολή ασκούσε μια φοβερή γοητεία σε πολλούς διανοούμενους και ειδικά σε πολλούς καλλιτέχνες. Διάσημοι είναι οι Ντελακρουά και Ένγκρ για τους πίνακές τους που απεικονίζουν την Ανατολή ή μάλλον την εξιδανικευμένη Ανατολή των Ευρωπαίων.

Και σήμερα όμως παρατηρείται μια παρόμοια τάση. Στη Γερμανία είναι πάλι της μόδας πίνακες με ανατολίτικα ή και ισλαμικά μοτίβα, έστω και αν η θεματολογία τους είναι χριστιανική.

Δεν υπάρχει σαφής περιγραφή της μορφής του Θεού στις μονοθεϊστικές θρησκείες

Με αυτή την αφορμή ο δήμος του Αμβούργου ξεκίνησε μια σειρά διαθρησκευτικών συζητήσεων μέσω της τέχνης: Στους τοίχους της Αίθουσας Τέχνης του Αμβούργου παρουσιάζονται αυτό το μήνα πίνακες γνωστών Γερμανών ζωγράφων. Το ιδιαίτερο στους πίνακές τους είναι ότι έχουν χριστιανική θεματολογία, αλλά εμπεριέχουν και πολλά ανατολίτικα μοτίβα ή και χαρακτηριστικά της ισλαμικής τεχνοτροπίας.

Στη συζήτηση παίρνουν μέρος καλλιτέχνες ή ιστορικοί τέχνης και θεολόγοι και από τις τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες, τη χριστιανική, την ιουδαϊκή και το Ισλάμ έχει ως θέμα «Η έννοια του θεού και η απεικόνισή του στη ζωγραφική».

Ο Αμπού Αχμέντ Γιακόμπι, ιμάμης και μέλος του προεδρείου του Μουσουλμανικού Συμβουλίου στο Αμβούργο, απαντώντας στην ερώτηση πώς φαντάζονται οι μουσουλμάνοι τον Θεό διευκρινίζει μια σημαντική δυσκολία: «Η αραβική λέξη Αλλάχ σημαίνει αυτολεξεί ‘αυτός που μπορείς να αποταθείς σε περίπτωση ανάγκης’. Επομένως είναι μια έννοια καθαρά λειτουργικής σημασίας, τι κάνει αυτό το ον, όχι πως είναι. Δεν πρόκειται δηλαδή για περιγραφή ενός συγκεκριμένου όντος.»

Γι’ αυτό επομένως και στο Ισλάμ δεν υπάρχει καμία απεικόνιση του Θεού. Αντίθετα με την χριστιανική παράδοση. Ο Κάι Κράακ, ευαγγελικός θεολόγος από το Αμβούργο, υποστηρίζει ότι η απεικόνιση, ανεξάρτητα από του τί παρουσιάζει και πώς, παίζει καθοριστική ρόλο, αποκτά τη δική της δυναμική και συνήθως μας παρασύρει: «Όταν παρατηρούμε επί χρόνια, αιώνες, έργα ζωγράφων που αναπαριστούν σκηνές από τη Βίβλο, σκεφτόμαστε συχνά ότι, ναι, ο Θεός πρέπει να φαίνεται κάπως έτσι. Ο Χριστός με το γενάκι, ο Θεός με τα μακριά λευκά γένια. Πρόκειται για μια αντίληψη αιώνων. Όπως και το γεγονός ότι ο Θεός παριστάνεται πάντα ως ένας γέρος άνδρας. Δεν υπάρχει όμως καμία πραγματική περιγραφή του Θεού. Δεν πρέπει επομένως να πιστεύουμε αυτό που βλέπουμε, αλλά να αναλογιζόμαστε το ιδεολογικό του υπόστρωμα. Δεν ξέρουμε δηλαδή τίποτε για τον Θεό. Πρόκειται για μια κριτική που πρέπει να την επαναλαμβάνουμε.»

Η τέχνη ενεργοποιεί τον διαθρησκευτικό διάλογο

Η ουσία του θείου και του Θεού είναι επομένως κοινή και στις τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες. Πόσο σημαντική είναι όμως μια τέτοια συνεύρεση και τελικά τι σημαίνει αυτός ο διάλογος των θεολόγων που παρατηρούν και σχολιάζουν χριστιανικούς πίνακες με μουσουλμανικά μοτίβα; Ο ιμάμης Αμπού Αχμέντ Γιακόμπι εκτιμά πως οι πίνακες εκλαϊκεύουν και απλοποιούν τις δυσνόητες θεολογικές συζητήσεις και πιστεύει ότι χωρίς την τέχνη ο περίφημος διαθρησκευτικός διάλογος «θα ήταν ξηρή αντιπαράθεση και θεολογική δογματική.» Μια ακόμη προσπάθεια προσέγγισης των τριών μονοθεϊστικών θρησκειών.

Silke Lahmann-Lammert / Βιβή Παπαναγιώτου

Επιμέλεια Σύνταξης Ειρήνη Αναστασοπούλου