Ο χρονογράφος των εγκλημάτων

Η βαριά σκιά της υποψίας για συμμετοχή σε εγκλήματα πολέμου στην Ελλάδα πέφτει πάνω στον Έρβιν Στριτμάτερ, έναν από τους σημαντικότερους συγγραφείς της πρώην Ανατολικής Γερμανίας. Ο Στρίτματερ που πέθανε το 1994 ήταν ίσως ο δημοφιλέστερος συγγραφέας της χώρας του κυρίως από το 1970, όταν άρχισε να αντιμετωπίζει κριτικά τις συνθήκες που επικρατούσαν στην Ανατολική Γερμανία.

Ιδιαίτερα πειστικός ήταν ο Έρβιν Στριτμάτερ επειδή στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο είχε τηρήσει άψογη υποτίθεται στάση. Όπως αποκάλυψε όμως πρόσφατα ο συγγραφέας Βέρνερ Λιρς αυτή η επίσημη εκδοχή δεν είναι σωστή. Ούτε είναι σωστό, όπως αναφέρεται στις βιογραφίες του Στριτμάτερ, ότι στην περίοδο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου υπήρξε απλός στρατιώτης του γερμανικού στρατού, αλλά ούτε και ότι λιποτάκτησε πριν από το τέλος του πολέμου.

Ο Στριτμάτερ γνώριζε εκ των έσω τα εγκλήματα των Ναζί

Στην πραγματικότητα ο Έρβιν Στριτμάτερ κατατάσσεται το 1941 στο 325 Τάγμα της περιβόητης Στρατιωτικής Αστυνομίας για την Αποκατάσταση της Τάξης.

Τον Φεβρουάριο του 1943 το τάγμα του Στριτμάτερ εντάσσεται άμεσα στα ΕςΕς και συγκεκριμένα στο 18ο Αστυνομικό Σύνταγμα Ορεινών Καταδρομών των Ες Ες με δράση στη Φινλανδία, τα Βαλκάνια και ειδικά στην Ελλάδα. Για την αποστολή του στην Ελλάδα ο Bέρνερ Λίρς λέει: «Αυτό το Σύνταγμα των ΕςΕς καταδίωκε τους αντάρτες, συμμετείχε στην εκτέλεση ομήρων, κατέστρεφε χωριά και ήταν υπεύθυνο για τον αφοπλισμό των Ιταλών στρατιωτών στις Κυκλάδες και την Εύβοια, αλλά και για την μεταφορά των Εβραίων της Αθήνας το 1944 στο Άουσβιτς. Μπορούμε να πούμε ότι το σύνταγμα αυτό συμμετείχε σε όλα τα εγκλήματα που έγιναν σε βάρος των ανταρτών, του αμάχου πληθυσμού και των Εβραίων».

Καμία μαρτυρία για συμμετοχή του Στριτμάτερ στα εγκλήματα;

Κατά πόσο συμμετείχε όμως ο Έρβιν Στριτμάτερ σε αυτά τα εγκλήματα;

Προς το παρόν η μόνη πηγή που υπάρχει για να απαντήσει κανείς σ’ αυτή την ερώτηση είναι η μαρτυρία του ίδιου του Στριτμάτερ. Σύμφωνα λοιπόν με μαρτυρία του, ο Στριτμάτερ ήταν καθ’ όλο το διάστημα της θητείας του από το 1941 ως το 1945 γραφέας του συντάγματος, υπεύθυνος για το πολεμικό ημερολόγιο. Με αυτήν την ιδιότητα ήταν σαφώς γνώστης όλων των εγκλημάτων για τα οποία ευθύνεται το σύνταγμα του, όπως και για την εκτέλεση 120 ομήρων στις φυλακές της Λιβαδειάς ως αντίποινα για τη θανάτωση δύο Ες Ες από τους αντάρτες.

Ασφαλώς η μαρτυρία της μη συμμετοχής ισχύει έως ότου βρεθούν αποδεικτικά στοιχεία που θα την ανατρέπουν. Ο Βέρνερ Λιρς επισημαίνει ότι: «Πολλοί στρατιωτικοί ιστορικοί υπενθυμίζουν την πρακτική που επικρατούσε σε αυτές μονάδες, να συμμετέχουν δηλαδή στις μάχες και στις εγκληματικές επιχειρήσεις τα μέλη των επιτελείων. Με αυτή τη λογική λειτουργεί και η Μαφία, όταν συμμετέχουν όλοι στο έγκλημα, δεν υπάρχουν αθώοι.» Σε ορισμένα λογοτεχνικά του έργα ο Στριτμάτερ αναφέρεται στην περίοδο της κατοχής στην Ελλάδα και στα εγκλήματα του γερμανικού στρατού. Σε αντίθεση όμως με την πραγματικότητα, όπως την έζησε, οι Γερμανοί στρατιώτες των μυθιστορημάτων του βρίσκουν την εξιλέωση, αντιλαμβάνονται δηλαδή ποιό είναι το σωστό και λιποτακτούν. Αυτή η εκδοχή εντάσσονταν στα πλαίσια της τότε κυρίαρχης αντίληψης στην Ανατολική Γερμανία ότι στον σοσιαλισμό η λογοτεχνία θα πρέπει να εκπέμπει αισιοδοξία και να προσφέρει προοπτικές.

Γιατί τον κάλυπτε το ΚΚ της πρώην Ανατολικής Γερμανίας;

Τουλάχιστον από το 1957 η ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ανατολικής Γερμανίας γνώριζε από ένα ερωτηματολόγιο που είχε συμπληρώσει ο Έρβιν Στριτμάτερ ότι ήταν στα Ες Ες. Παρ' όλα αυτά όμως επίσημα ο Στριτμάτερ εξακολουθούσε να παρουσιάζεται ως ο απλός Γερμανός στρατιώτης που προς το τέλος του πολέμου λιποτάκτησε. Ο Λιρς επιμένει όμως ότι αυτό δεν ήταν ο κανόνας στην Ανατολική Γερμανία. Ούτε αποσιωπούνταν τα εγκλήματα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ούτε προστατεύονταν άνθρωποι που ευθύνονταν για εγκλήματα.

Γιατί όμως συνεχίστηκε στην περίπτωση του Στριτμάτερ η παραπληροφόρηση;

Κατά τη γνώμη του Λιρς «θα προκαλούσε μεγάλο σκάνδαλο στην Ανατολική Γερμανία, εάν γινόταν γνωστή η πραγματική του δράση στον πόλεμο. Είναι προφανές ότι τον κάλυπταν, τόσο το Κομμουνιστικό Κόμμα, όσο και η Ένωση Λογοτεχνών. Φοβούνταν το σκάνδαλο».

Το παράδειγμα του Στριτμάτερ δεν είναι μοναδικό στη Γερμανία. Και λογοτέχνες της Δυτικής Γερμανίας είχαν αποκρύψει ότι ήταν μέλη του ναζιστικού κόμματος ή των ΕςΕς, όπως ο νομπελίστας Γκύντερ Γκρας. Ειδικά όσον αφορά τον Γκρας ο Βέρνερ Λιρς υποστηρίζει όμως ότι υπάρχει μια ουσιαστική διαφορά με τον Στριτμάτερ. Σε αντίθεση με αυτόν ο Γκρας ενημέρωσε μόνος του στην αυτοβιογραφία του την κοινή γνώμη ότι ως 17άρης είχε ενταχθεί στα ΕςΕς. Βεβαία αυτό συνέβη 60 χρόνια μετά τη λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. «Αλλά κάλιο αργά, παρά ποτέ».

Παναγιώτης Κουπαράνης

Υπεύθ. σύνταξης: Σπύρος Μοσκόβου