Ο "Αφανισμός" του Μπέρνχαρντ στη σκηνή

Οι Αυστριακοί είναι υποκριτές, ανόητοι και ακαλλιέργητοι. Τα γερμανικά είναι η φρικτότερη γλώσσα του κόσμου και η αυστριακή κουζίνα σκέτη απογοήτευση. Ο Τόμας Μπέρνχαρντ δεν δείχνει καμία αυτοσυγκράτηση στις κατηγορίες και τις ύβρεις στο μυθιστόρημά του Αφανισμός (Auslöschung). Διασκευασμένο για τη σκηνή από τον γερμανό σκηνοθέτη Όλιβερ Ρέεζε το έργο ανέβηκε την Πέμπτη στο θέατρο στο Γιόζεφσταντ της Βιέννης. Αφορισμοί όπως «Η Αυστρία είναι θανατική ποινή για τους πολίτες της» δεν σοκάρουν ωστόσο σήμερα το κοινό, το οποίο περιέβαλε την παράσταση με θερμό χειροκρότημα. Παρ' όλη την πικρότητα και τον κυνισμό του Μπέρνχαρντ η βραδιά της πρεμιέρας κύλησε εύθυμα.

Η είσοδος στην ψυχική άβυσσο του πρωταγωνιστή Φραντς-Γιοζεφ Μουράου επιτυγχάνεται από την αρχή του έργου: από ένα τηλεγράφημα ο ήρωας πληροφορείται τον θάνατο σε ατύχημα των μισητών γονέων και του αδελφού του. Έτσι αναγκάζεται να επιστρέψει από την αυτοεξορία του στη Ρώμη στην απεχθή του πατρίδα. Εδώ και χρόνια το είχε σκάσει από το Βόλφσεγκ για να γλιτώσει από την οικογένεια του και το σκοτεινό παρελθόν τη πόλης: «όλα εδώ είναι είτε καθολικά είτε ναζιστικά» μεμψιμοιρεί ο Μουράου.

Ο εσωτερικός μονόλογος του ήρωα παρουσιάζεται από τέσσερις ηθοποιούς. Ο Βόφγκανγκ Μίκαελ, ο Κριστιάν Νίκελ, ο Ούντο Ζάμελ και ο Μάρτιν Τσάουνερ διαδέχονται αρμονικά ο ένας τον άλλο φορώντας λιτά κουστούμια. Όταν όμως ο Μουράου αναθυμάται σκηνές από το παρελθόν γλιστρούν τα alter ego του στην παραδοσιακή αυστριακή φορεσιά της ανόητης αδελφής του. Με αυτή τη διανομή των ρόλου μπόρεσε ο σκηνοθέτης να αποδώσει την πολυπλοκότητα του κειμένου του Μπέρνχαρντ.

«Ο Μπέρνχαρντ δεν ήταν κανένας σπουδαίος εφευρέτης, αλλά ένας άνθρωπος με σπουδαία γλώσσα» σχολίασε ο Ρέεζε. Γι' αυτό θέλησε να είναι λιτό το σκηνικό της παράστασης. Στο μεγαλύτερο μέρος του έργου οι ηθοποιοί στέκονται απλώς μπροστά σε μια κόκκινη κουρτίνα. Στο δεύτερο μέρος, στην επιστροφή στο Βόλφσεγκ, η προοπτική στενεύει: δυο στοίβες ξύλα προξενούν ένα αίσθημα ασφυξίας.

«Διασύρω συνεχώς το όνομα της Αυστρίας»

Με τη μεγάλη του επιτυχία Πλατεία ηρώων (Heldenplatz) ο Μπέρνχαρντ προκάλεσε το 1988 το μεγαλύτερο θεατρικό σκάνδαλο στην Αυστρία. Το ναζιστικό παρελθόν της χώρας δίχαζε ακόμη το έθνος. Όταν ο Μπέρνχαρντ πέθανε ξαφνικά το 1989 σε ηλικία 58 ετών θεωρούνταν ένας πικρόχολος κοινωνικός επικριτής. Μόνο πολλά χρόνια αργότερα άρχισε να αναγνωρίζεται η αξία του και να κερδίζει τις τιμές που άξιζε.

Με τον Αφανισμό ο αυστριακός συγγραφέας δεν επεξεργάζεται μόνο κάποιες στιγμές της παιδικής και νεανικής του ηλικίας, αλλά και τις προσωπικές του έχθρες. «Διασύρω συνεχώς το όνομα της Αυστρίας, όπως με κατηγορούν οι άνθρωποι, δυσφημώ την πατρίδα μου με τον πιο επαίσχυντο τρόπο» βάζει τον πρωταγωνιστή του να λέει. Ωστόσο στη σκηνή δεν είναι ευδιάκριτοι αυτοί οι υπαινιγμοί στη βιογραφία του συγγραφέα. Ο σκηνοθέτης επικεντρώθηκε στην προβληματική οικογενειακή ιστορία, εκθέτοντας έτσι την υποκρισία της φαινομενικά ειδυλλιακής αυστριακής κοινωνίας.

Ο Τόμας Μπέρνχαρντ λέγεται ότι ήθελε να δημοσιευτεί το βιβλίο μετά θάνατον. Ωστόσο ήταν περίεργος για τις αντιδράσεις. Σε αντίθεση με τον πρωταγωνιστή του, ο οποίος είδε τη ζωή του να αφανίζεται, ο Μπέρνχαρντ ολοκλήρωσε στις 650 σελίδες του βιβλίου το μείζον έργο του.

Σάντρα Βάλντερ/ Δημήτρης Ελευθεράκης