«Οι Έλληνες στο Βερολίνο»

Πρόκειται κυρίως για ιερείς και λόγιους που συνήθως όμως ήταν περαστικοί, όπως ο Ευγένιος Βούλγαρης, τον οποίο δέχθηκε μάλιστα σε ακρόαση και ο Πρώσος βασιλιάς Φρειδερίκος ο Β΄. Περισσότερο διάστημα στο Βερολίνο παρέμειναν τον επόμενο αιώνα, τον 19ο, όσοι είχαν έρθει ως φοιτητές ή για μεταπτυχιακές σπουδές. Το Βερολίνο θεωρούνταν τότε, μαζί με τη Λειψία και την Ιένα, ως ένα από τα τρία μεγάλα γερμανικά πανεπιστημιακά κέντρα. Την ίδια εποχή έρχονται οι πρώτοι Έλληνες μικροεπαγγελματίες, βαφείς υφασμάτων, έμποροι γουναρικών. Από το 1880 και μετά θα εγκατασταθούν Έλληνες καπνοβιομήχανοι και «τσιγαράδες», οι οποίοι το 1909 ιδρύουν στη γερμανική πρωτεύουσα το σωματείο τους ‘Η Πρόοδος’, το οποίο ήταν δραστήριο μέχρι το 1914.

«Η ελληνική καπνοβιομηχανία διατηρήθηκε ως και μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Μία από τις καπνοβιομηχανίες αγόρασε η γερμανική Reemtsma στο Βερολίνο, ήταν το εργοστάσιο του Γρηγόρη Πάϊκου. Ο Πάϊκος μαζί με τον Μποσταντζόγλου ήταν από τους γνωστότερους Έλληνες καπνοβιομηχάνους στη Γερμανία. Μέχρι και οι αδελφοί Παπαστράτου είχαν ιδρύσει εργοστάσιο στις αρχές του περασμένου αιώνα στο Βερολίνο» υπογραμμίζει ο Κώστας Λεοντόπουλος.

Η εγκατάσταση Ελλήνων καπνοβιομηχάνων προερχόμενων συνήθως από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, σχετίζεται μόνον με το γεγονός ότι το Βερολίνο αποτελούσε εμπορικό κόμβο μεταξύ Βορείου Θαλάσσης δηλαδή Ρωσίας και Γαλλίας, αλλά και με το γεγονός ότι οι Έλληνες διατηρούσαν στενές σχέσεις με τις περιοχές παραγωγής του καπνού, πολλές φορές μάλιστα συνδέονταν και συγγενικά με αλλοδαπούς ή ομογενείς της τοπικής κοινωνίας.

Εκτός από τους επιχειρηματίες και τους εργάτες το Βερολίνο ήταν πάντα ένας πόλος έλξης για τους Έλληνες διανοούμενους, πολιτικούς και καλλιτέχνες. Δεν φαίνεται ο Κώστας Λεοντόπουλος να παρέλειψε κανέναν. Ούτε τον συγγραφέα Εμμανουλήλ Ροΐδη, που στο Βερολίνο συγκέντρωνε από το 1855 για δύο χρόνια υλικό για τη συγγραφή της ‘Πάπισσας Ιωάννας’, ούτε τον διευθυντή ορχήστρας Δημήτρη Μητρόπουλο και το συνθέτη Νίκο Σκαλκώτα που το 1920 έμεναν στο ίδιο διαμέρισμα, αλλά ούτε και τον Νίκο Καζαντζάκη, που το 1924, «μυήθηκε στον κομμουνισμό από Πολωνίδες κομμουνίστριες του λεγόμενου Πύρινου Κύκλου». Το Βερολίνο της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης ήταν πόλος έλξης για τα ανήσυχα πνεύματα της εποχής, για αυτούς που αναζητούσαν νέες, ριζοσπαστικές ιδέες.

Η αντιμετώπιση των Ελλήνων από τις γερμανικές αρχές, αλλά και από τη γερμανική κοινωνία, φαίνεται να ήταν φιλική. Αυτή η αντιμετώπιση δεν αλλάζει ακόμη και όταν η Ελλάδα στην περίοδο του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου εισήλθε στον πόλεμο στο πλευρό της ‘Αντάντ’ και στράφηκε έτσι εναντίον της Γερμανίας. «Ο γερμανικός τύπος της εποχής» υπογραμμίζει ο Κώστας Λεοντόπουλος «παρουσίασε την Ελλάδα σαν ένα θύμα των Αγγλογάλλων. Τα αισθήματα που έτρεφαν οι Γερμανοί για τους Έλληνες ήταν όλο το διάστημα του πολέμου φιλικά. Σε αυτό συνέβαλε σίγουρα και το γεγονός ότι μεταξύ Βερολίνου και Αθήνας επικρατούσαν δυναστικοί δεσμοί, καθώς η βασίλισσα της Ελλάδας Σοφία ήταν η αδελφή του Γερμανού αυτοκράτορα Γουλιέλμου του Β΄, γνωστού και ως κάιζερ. Αυτή η στάση των Γερμανών απέναντι στους Έλληνες δεν αλλάζει όμως ούτε με την άνοδο των Ναζί στην εξουσία, διότι, τουλάχιστον ως τη στιγμή που η Γερμανία θα επιτεθεί στην Ελλάδα, ο ελληνικός λαός θεωρούνταν ως φυλετικά συγγενικός λαός.

Στο 1945 σταματά το βιβλίο του Κώστα Λεοντόπουλου που αποτελείται από 207 πυκνογραμμένες σελίδες. Ο δεύτερος τόμος ασχολείται με την μεταπολεμική περίοδο, με τη ιστορία δηλαδή των Ελλήνων γκασταρμπάϊτερ και των συλλόγων τους.

Παναγιώτης Κουπαράνης, Βερολίνο.

Για τους ενδιαφερόμενους για το βιβλίο: Konstantinos Leontopoulos: Griechen in Berlin, Eos-Edition Berlin. Το βιβλίο κοστίζει 20 Ευρώ και μπορεί να το παραγγείλει κανείς στη διεύθυνση webmaster@eos-edition.de