Ντιντερό ή χαμαιλέων;

Και λίγο να έχει ασχοληθεί κανείς με πολιτική και λογοτεχνία, ξέρει τον Hans Magnus Enzensberger, έναν από τους σημαντικότερους ποιητές και δοκιμιογράφους της μεταπολεμικής Γερμανίας. Και τον ξέρει γιατί στις δεκαετίες του 50 και του 60 ήταν ο πιο δηκτικός μαστιγωτής του μικροαστισμού και της πολιτικής μυωπίας. Με στίχους φλογερούς και δοκίμια καταλυτικά καυτηρίαζε τη μουντή Γερμανία της εποχής Άντεναουερ, ήταν ο χαρισματικός εκπρόσωπος της γερμανικής μαρξιστικής αριστεράς. Ήταν αυτός που τον Μάιο του 1968 σε εκπομπή της ραδιοφωνίας της Έσσης καλούσε τους Γερμανούς να δημιουργήσουν και στη χώρα τους γαλλικές συνθήκες. Μια επαναστατική φωνή που διείσδυε αναπάντεχα ως τα πιο καθωσπρέπει σαλονάκια της γερμανικής επικράτειας.

Μεταστροφή και συνοδοιπορία

Και ο Hans Magnus Enzensberger σήμερα; Ένας είρων γέρος, ένας κομψός λόγιος με πρότυπό του τον φινετσάτο εκείνο Γάλλο διαφωτιστή, τον Ντενί Ντιντερό. Έχει αποποιηθεί τα οράματα της νεότητάς του, που ούτως ή άλλως φαίνεται να τα έχει αποποιηθεί και η ιστορία. Δεν μετεστράφη φυσικά αιφνιδίως. Ήδη στη δεκαετία του 70 φάνηκαν οι αποστάσεις που έπαιρνε πια από τις νεανικές ιδέες του, αργότερα συνέπλευσε με το κυρίαρχο ρεύμα, επιδοκίμασε τους πολέμους κατά της πρώην Γιουγκοσλαβίας και του Ιράκ, ερμήνευσε την ξενοφοβία και την ξενηλασία όχι ως ιστορικό φαινόμενο, αλλά ως ανθρωπολογική σταθερά. Σαν να θέλει να μας πει ότι η πνευματική ωριμότητα και η σοφία οδηγούν απλά σε έναν υπομνηματισμό της πραγματικότητας, αλλά όχι σε ένα όραμα και πόσο μάλλον σε έναν αγώνα για την αλλαγή της.

Μαρξιστική προβιά

Τώρα ο Hans Magnus Enzensberger μεθερμηνεύει και τη δική του, την προσωπική πνευματική και πολιτική ιστορία. Σε άρθρο του σε πρόσφατο τεύχος του γαλλικού περιοδικού Nouvel Observateur με τίτλο «Η ικανοποίηση του να λες όχι» γράφει ότι κατά την ηρωική περίοδο της δημιουργίας του δεν ήταν όντως μαρξιστής, απλώς είχε φορέσει μαρξιστικό μανδύα. Και δανείζεται μια μέθοδο που χρησιμοποιούν οι εθνολόγοι, όταν ερευνούν τη ζωή πρωτόγονων φύλων, για να εξηγήσει τη στάση του το 68. Είχε αναμιχθεί, γράφει, στο αριστερό κίνημα σαν ένας συμμετέχων παρατηρητής. Για να κατανοήσει δηλαδή και στη συνέχεια να περιγράψει τα ήθη των στρατευμένων αντιπάλων της εξουσίας. Τάδε έφη εν έτει 2007 Hans Magnus Enzensberger. Αλλά τι να είναι άραγε αυτό που προκαλεί πραγματικά τις μεγάλες ιδεολογικές μεταστροφές των διανοουμένων; Να είναι επίγνωση των παρορμητικών υπερβολών της νεότητας, να είναι μια αυτοτιμωρία όταν ο χρόνος δεν δικαιώσει τα ιδανικά που πίστευαν την εποχή της νιότης ή να είναι απλά μια αδυναμία χαρακτήρος; Μήπως, για ορισμένους τουλάχιστον, είναι τόσο σημαντικό να επιπλέουν στον αφρό των πραγμάτων, ώστε με την ευαισθησία και τη διορατικότητα που τους διακρίνει αλλάζουν σιγά-σιγά ιδεολογικό χρώμα και γίνονται ασορτί με το πνεύμα των καιρών; Αυτό το ερώτημα μάλλον δεν θα μας το απαντήσει ο Hans Magnus Enzensberger.