Μηνύματα αισιοδοξίας εν μέσω κρίσης

Το βράδυ της Πέμπτης (13.11.) στο γνωστό χώρο πολιτισμού Galerie Am Körner Park του Βερολίνου οργανώθηκε μία τζαζ συναυλία. Οι τρεις μουσικοί του τρίο GRIX γύρω από τον πρωτοπόρο της ελληνικής μουσικής σκηνής της τζαζ Φλώρο Φλωρίδη, που έχουν ως έδρα τη γερμανική πρωτεύουσα, δεν έπαιξαν τυχαία σε αυτό το χώρο. Εδώ και μερικές μέρες έχει ξεκινήσει η έκθεση Tempus Ritualis, στην οποία συμμετέχουν 5 έλληνες και 5 γερμανοί καλλιτέχνες.

Προηγουμένως ή έκθεση είχε παρουσιαστεί στη Θεσσαλονίκη, ενώ είχε ξεκινήσει να προετοιμάζεται πριν δυόμιση χρόνια στο Βερολίνο από τις καλλιτέχνιδες Χριστίνα Δημητριάδη και Ευανθία Τσαντίλα όπως και την επιμελήτρια Κριστίνε Νίπε. Αφορμή ήταν η επιδείνωση των ελληνογερμανικών σχέσεων, η αντιμετώπιση της Ελλάδας διεθνώς ως παρία αλλά και η όξυνση της κρίσης. Η ομάδα πρωτοβουλίας για την έκθεση παρότρυνε τους καλλιτέχνες να μην επιχειρήσουν μια εικονογράφηση της κρίσης αλλά να παρουσιάσουν αντανακλάσεις της.

Κατά την εκτίμηση της Κριστίνε Νίπε η έκθεση πέτυχε το στόχο της. Όπως είιπε, «δημιουργήθηκαν εκλεπτυσμένα έργα, έργα που δεν απεικονίζουν με κραυγαλέο τρόπο την κρίση, αλλά την πραγματεύονται με ευαισθησία».

Και η ζωή προχωρά...

Ένα δεύτερο στοιχείο της έκθεσης είναι ότι κατά κανόνα στα έργα διαφαίνεται αισιοδοξία, πράγμα που φαίνεται κάπως παράδοξο ενώπιον των τόσων προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην καθημερινότητά τους οι άνθρωποι στην Ελλάδα. Η αισιοδοξία είναι βάσιμη, λέει η φωτογράφος Χριστίνα Δημητριάδη:

«Παρακολουθώντας το τι γίνεται, όλη αυτή τη δραματικότητα των καταστάσεων και των εκθέσεων, αισθανθήκαμε όλοι ότι επικρατούσε αδιέξοδο. Σκεφτήκαμε όμως: Μα όλοι προχωράμε, όλοι που βρισκόμαστε σε αυτή την κατάσταση – αν και καινούργια, αν και δεν έχει αναφορές στην παλιά κατάσταση που γνωρίζουμε, συνεχίζουμε».

Στις φωτογραφίες που η ίδια παρουσιάζει δεσπόζουν τόσο το κλασικό ημιτελές ελληνικό γιαπί όσο και ηλικιωμένοι που παίζουν ένα παιχνίδι επιδεξιότητας και παιδιά που παίζουν το «τσανταλίνα-μανταλίνα». Το έργο της Δημητριάδη είναι μάλλον το κλειδί για τον τίτλο της έκθεσης: το γιαπί ως σύμβολο του χάους που επικρατεί σε ενεστώτα χρόνο, στον Tempus, και το τελετουργικό, το Ritualis, στα παιχνίδια όπου τηρούνται διαχρονικοί κανόνες και που τα παιδιά μαθαίνουν από νωρίς βασικούς πολιτισμικούς κώδικες.

Η Βερολινέζα Κριστίνε Σουλτς συμμετέχει στην έκθεση με μια εγκατάσταση βίντεο. Πρόκειται για δύο βίντεο που παίζουν συγχρόνως το ένα αντικριστά του άλλου. Στο ένα βλέπουμε φωτογραφίες με σκούρα τοπία της Θεσσαλονίκης να προβάλλονται πάνω σε σκηνές από ταινίες του Θόδωρου Αγγελόπουλου και στην απέναντι πλευρά παίζει ένα βίντεο όπου βλέπουμε μια ομάδα ανθρώπων να εργάζεται πάνω σε μια κατασκευή και πάνω σε αυτές τις σκηνές προβάλλονται εικόνες της Θεσσαλονίκης. Η Κριστίνε Σουλτς είχε επισκεφτεί το Μάρτιο την πόλη για να βγάλει φωτογραφίες που θα χρησιμοποιούσε αργότερα για τη βιντεοεγκατάσταση.

«Αυτή η ατμόσφαιρα το Μάρτιο, αυτός ο καιρός, έμοιαζε με το λυπηρό, νεφελώδες και βροχερό τοπίο στον Αγγελόπουλο. Αυτό το καταθλιπτικό στοιχείο στις ταινίες του κολλούσε σε αυτό που ήθελα να δείξω στο ένα βίντεο. Το άλλο βίντεο διακατέχεται από το θετικό στοιχείο ότι εργάζονται όλοι μαζί. Έχει κάτι το αινιγματικό. Δεν ήθελα να διατυπώσω λεπτομερώς το τι κάνουν, αλλά το ότι πολλοί παράγουν μαζί κάτι το μοναδικό», εξηγεί η Κ. Σουλτς.

Προσέγγιση στα στερεότυπα

Η Ευανθία Τσαντίλα που μένει στο Βερολίνο παρουσιάζει εκτός από πίνακες της και ένα δακτυλογραφημένο από την ίδια ποίημα του γερμανού φιλόσοφου Φρίντριχ Νίτσε. Πρόκειται για το ποίημα “Ο Νότος”, όπου ο Νίτσε χρησιμοποιεί στερεότυπα της εποχής του, τα οποία όμως εξακολουθούν να επικρατούν ακόμη και σήμερα γύρω από το τι σημαίνει Νότος και τι Βορράς. Στον τρόπο με τον οποίο πραγματεύεται η καλλιτέχνιδα αυτό το ποίημα εκφράζεται εμφανώς μια αποστασιοποίηση από τέτοιου είδους αντιλήψεις.

Όπως λέει η Ευανθία Τσαντίλα: «Έχω μια παλιά γραφομηχανή του 1904 με ελληνικά στοιχεία, μια Άντεργουντ. Και έκανα κάποιες απόπειρες να δακτυλογραφήσω αυτό το κείμενο γιατί θεωρούσα ότι ήθελα να το συμπεριλάβω στο έργο μου. Κάθε απόπειρα ήταν αποτυχημένη. Πάντα έκανα κάποιο λάθος. Άφηνα το χαρτί στην άκρη και δοκίμαζα με το επόμενο. Και έτσι παρουσιάζω εννέα απόπειρες λοιπόν να δακτυλογραφήσω το Νότο που μοιάζει αδύνατον στο τέλος να δακτυλογραφηθεί ‘ο Νότος', τουλάχιστον από εμένα, σωστά. Σε ένα απόσπασμα του ποιήματος αναφέρονται τα εξής:

‘Να βαδίζεις με βήμα αυτό δεν είναι ζωή,
το ένα πόδι και μετά το άλλο σε κάνει Γερμανό και βαρύ.
Είπα στον άνεμο να με πάρει μαζί του,
το πουλί με έμαθε να πετάω,
για το Νότο πέταξα πάνω από τη θάλασσα.

...Τώρα έχω θάρρος, αίμα και σφρίγος
για μια καινούργια ζωή, για ένα καινούργιο παιχνίδι.

....Στο Βορρά, διστάζω να το ομολογήσω,
αγάπησα μια γυναίκα, γριά για κλάματα:
τη λέγανε αλήθεια'».

Παναγιώτης Κουπαράνης