Με αφορμή τα 80ά γενέθλια του Βάλτερ Μπούρκερτ

Τα ελληνικά μέσα μαζικής ενημέρωσης δεν δίνουν ιδιαίτερη σημασία στα γενέθλια των φιλολόγων, εκτός κι αν πρόκειται για τον Εμμανουήλ Κριαρά που έχει υπερβεί τα 100 οπότε στο πρόσωπό του τιμούν περισσότερο τον σεβάσμιο γέροντα και λιγότερο τον επιστήμονα, λιγότερο τον λεξικογράφο και περισσότερο τον εκπρόσωπο ενός παρωχημένου πια και κάπως μονόχνοτου δημοτικισμού. Τα γερμανικά μέσα μαζικής ενημέρωσης δεν αφήνουν να τους ξεφύγουν τα «στρογγυλά» τουλάχιστον γενέθλια των κλασσικών φιλολόγων. Ακόμα κι αν η μελέτη του αρχαίου ελληνισμού έχει περιοριστεί πια σε μικρούς πανεπιστημιακούς κύκλους, στα βαθιά της συλλογικής συνείδησης ρέει ακόμα η πεποίθηση ότι όλα άρχισαν κάποτε στην Ελλάδα.

Επιστροφή στον άνθρωπο-κυνηγό

Μας το ξαναθυμίζει αυτή την εβδομάδα η εφημερίδα Frankfurter Allgemeine Zeitung με εκτενές άρθρο της για τον ελληνιστή Walter Burkert, ομότιμο καθηγητή των πανεπιστημίων του Βερολίνου και της Ζυρίχης που έκλεισε τα 80 του χρόνια. Ο Burkert διακρίθηκε για τον συνδυασμό της κλασσικής φιλολογίας με τα πορίσματα της εθνολογίας, της θρησκειολογίας και της κοινωνιολογίας. Πέντε βιβλία του για την αρχαία ελληνική θρησκεία, τη μυθολογία, τις ανατολικές επιδράσεις στον ελληνικό πολιτισμό έχουν μεταφραστεί και στα ελληνικά. Δεν έχει μεταφραστεί το βασικό του έργο με τον τίτλο Homo Necans (Ο άνθρωπος φονιάς) που τον έκανε γνωστό πριν από σαράντα χρόνια. Ο Burkert διατύπωσε μια θεωρία για τη γένεση του πολιτισμού και της θρησκείας που ξεκινά από τις πρωταρχικές ανάγκες του ανθρώπου κυνηγού.

Ζωτικές ανάγκες και νομιμοποίηση

Χονδρικά: ο αρχικός άνθρωπος για να τραφεί σκότωνε ζώα, την ώρα που το θήραμα ξεψυχούσε ο ίδιος θριάμβευε επειδή με την τροφή θα επιζούσε, αλλά ταυτόχρονα στη θέα του θανάτου ένιωθε ένα σκοτεινό συναίσθημα αποτροπιασμού, ήταν η ανεπεξέργαστη συνείδηση της πράξης του που τον διαφοροποιούσε από το λοιπό ζωικό βασίλειο. Από δω και πέρα αρχίζει ο πολιτισμός και η θρησκεία, ο αρχαίος άνθρωπος σοφίστηκε μύθους, θυσιαστικές τελετουργίες, θεωρίες που βλέπουμε την απήχησή τους και στην τραγωδία ότι τα σφάγια ζώα υποκαθιστούσαν τις ανθρωποθυσίες, όλα αυτά για να χαλιναγωγηθεί συμβολικά η συνείδηση της βίας και του φόνου, να εξορκιστεί η έλλειψη ενδοιασμών που ήταν όμως απαραίτητη για την επιβίωση του είδους. Για τον Burkert η θρησκεία εν τη γενέσει της νομιμοποιεί αυτό που προκαλεί αγανάκτηση αλλά που πρέπει να παραμείνει επιτρεπτό. Ας τιμήσουμε κι εμείς τα 80ά γενέθλια του γηραιού φιλολόγου με την κατακλείδα της FAZ: «Η φιλολογία που καλλιέργησε ο Burkert στηρίζεται στην αρχή ότι τα περισσότερα τεκμήρια του πολιτισμού προέκυψαν αρχικά από κάποια ζωτική ανάγκη του ανθρώπου, όπως επίσης και ότι κάποια ζωτική ανάγκη αιτιολογεί το διαρκές ενδιαφέρον μας γι’ αυτά.»

Σπύρος Μοσκόβου

Υπεύθ. σύνταξης: Βιβή Παπαναγιώτου