Κυνηγώντας τους κλεμμένους θησαυρούς του Χίτλερ

Οι ιστορικοί τέχνης που ασχολούνται με την έρευνα της προέλευσης των έργων τέχνης συνήθως εργάζονται κατόπιν συγκεκριμένων παραγγελιών που σχετίζονται με συγκεκριμένα προγράμματα και με συμβόλαια ορισμένου χρόνου. Μέχρι σήμερα η δουλειά τους δεν τραβούσε ιδιαίτερα την προσοχή της δημοσιότητας. Όλα αυτά άλλαξαν όταν πριν από μερικούς μήνες ανακαλύφθηκαν περίπου 1.500 έργα τέχνης, αμύθητης αξίας, στο διαμέρισμα του συλλέκτη Κορνέλιους Γκούρλιτ στο Μόναχο.

Από τότε αναζωπυρώθηκε και πάλι το θέμα της προέλευσης των έργων τέχνης. Στην Κολωνία διοργανώθηκε πριν από μέρες ένα σχετικό συνέδριο. «Η Γερμανία μετά τον πόλεμο έχασε την ευκαιρία να ξεκαθαρίσει την τέχνη από το ναζιστικό της παρελθόν» λέει ο Κλέμενς Τουσέν, ο οποίος αναζητά χαμένους καλλιτεχνικούς θησαυρούς.

Ο ίδιος και άλλοι σύνεδροι είναι πεπεισμένοι πως ο Γκούρλιτ δεν είναι μεμονωμένη υπόθεση. Στο συγκεκριμένο γερμανό συλλέκτη αποδίδονται περίπου 500 έργα τέχνης, των οποίων η προέλευση θα εξεταστεί διότι θεωρούνται ύποπτα ότι προέρχονται από αμφιλεγόμενες δοσοληψίες.

Ίδρυμα για την αποζημίωση των θυμάτων

Η γερμανίδα υφυπουργός Πολιτισμού Μόνικα Γρίτερς δήλωσε στη Βουλή, στο πλαίσιο των κυβερνητικών δηλώσεων, ότι θα ενισχυθεί η έρευνα που αφορά την προέλευση των έργων τέχνης. Επισήμανε ότι από το 2008 δόθηκαν 14,5 εκατομμύρια ευρώ στη συγκεκριμένη έρευνα, ενώ εξετάστηκε η προέλευση 90.000 έργων τέχνης καθώς και 520.000 βιβλίων.

Ο δημοσιογράφος και ειδικός σε θέματα κλεμμένης τέχνης Στέφαν Κόλντεχοφ πρότεινε τη δημιουργία ενός ιδρύματος για την αποζημίωση των ανθρώπων που υπέστησαν ζημία. Ένα ίδρυμα κατά τα πρότυπα του ιδρύματος για τα θύματα της καταναγκαστικής εργασίας την περίοδο του Εθνικοσοσιαλισμού. Ο Κλέμενς Τουσέν έκανε λόγο για τη συλλογική ευθύνη των Γερμανών, επισημαίνοντας πως σε τελική ανάλυση είμαστε όλοι παιδιά και εγγόνια εγκληματιών.

Πρότυπο η Ολλανδία

Ίσως πρότυπο για τη Γερμανία να μπορούσε να αποτελέσει η Ολλανδία και η περίπτωση εξιχνίασης των έργων τέχνης του εβραίου εμπόρου τέχνης Ζακ Γκουντστίκερ. Ο Κλέμενς Τουσέν, ο οποίος στους κύκλους των ειδικών αποκαλείται «κυνηγός χαμένων θησαυρών», είχε αναλάβει τις έρευνες. Είχε δημιουργήσει μια ειδική ομάδα και επί δέκα χρόνια ερευνούσαν την υπόθεση.

Μετά την εισβολή των γερμανικών στρατευμάτων στην Ολλανδία τον Μάιο του 1940, ο Ζακ Γκουντστίκερ κατάφερε να επιβιβαστεί μαζί με τη γυναίκα του και το γιο του σε ένα από τα τελευταία πλοία που έφευγαν για Αμερική. Σε ένα μικρό μαύρο σημειωματάριο κατέγραψε επιμελώς και τα 1113 έργα που έπρεπε να αφήσει στο Άμστερνταμ. Για τους ερευνητές ήταν πραγματική τύχη.

Τα έργα τέχνης αλλάζουν συχνά χέρια και είναι δύσκολο να εντοπίσει κανείς τη διαδρομή τους. Στην περίπτωση του Ολλανδού συλλέκτη αυτή η έρευνα διήρκησε σχεδόν μισό αιώνα μέχρι να αποδοθεί στους κληρονόμους το ήμισυ της συλλογής. Οι σύμμαχοι, μετά τον πόλεμο, είχαν επιστρέψει 300 πίνακες της συλλογής αλλά «για μεγάλο διάστημα η ολλανδική κυβέρνηση αρνούνταν να αναγνωρίσει την πώληση των έργων ως μια αναγκαστική πώληση».

Σήμερα η τύχη 500 από αυτά τα έργα παραμένει άγνωστη. Η έρευνα για την προέλευση των έργων τέχνης έχει ακόμα πολύ δρόμο να διανύσει.

Kristina Reymann / Μαρία Ρηγούτσου

Υπεύθ. σύνταξης: Δήμητρα Κυρανούδη