Η πολυκύμαντη ιστορία της οδοντογλυφίδας

Σήμερα οι αεροπορικές πτήσεις στην Ευρώπη είναι φθηνότερες απ’ ότι παλιότερα λόγω ανταγωνισμού και κατά συνέπεια χειρότερες είναι οι παρεχόμενες υπηρεσίες, όσες ξεπερνούν την απλή, ξηρή μεταφορά. Ένα μικρό παράδειγμα: το γεύμα που προσφέρει η Lufthansa στις ευρωπαϊκές πτήσεις της είναι πανομοιότυπο και σπαρτιατικό: μια γροθιά ζυμαρικά συνοδευόμενα, μα τι συνδυασμός, από ένα φραντζολάκι. Πού οι παλιές εποχές με τα σαλατικά και τον σολομό και το κύριο πιάτο και τα μεταλλικά μαχαιροπήρουνα και την οδοντογλυφίδα. Μάλιστα, αυτή η τελευταία, η μηδαμινή και πάμφθηνη, ήταν η πρώτη που είχε πέσει θύμα των περικοπών και των μέτρων εξυγίανσης και των δεινών που επιβάλλει ο σκληρός ανταγωνισμός. Δεν είναι αστείο. Όντως η σημερινή λογική του άνοστου συσσιτίου είχε ξεκινήσει με ένα δειλό προανάκρουσμα: με την εξαφάνιση της οδοντογλυφίδας από την κλειστή ζελατίνα με τα μαχαιροπίρουνα.

Από πρωταρχική ανάγκη…

Και να σκεφθεί κανείς ότι η οδοντογλυφίδα είναι αρχαιότατο σκεύος, εξυπηρετεί δηλαδή μια από τις πρωταρχικές ανάγκες του ανθρώπινου είδους, τον καθαρισμό των δοντιών από τα υπολείμματα της τροφής. Και όχι μόνο του ανθρώπινου. Ήδη ο Αριστοτέλης αναφέρεται σε κείνα τα πουλάκια, ένα είδος σκαλίδρας, που τσιμπολογάνε υπολείμματα από τις δοντάρες των χορτάτων κροκόδιλων την ώρα που παίρνουν έναν υπνάκο μετά το γεύμα τους. Έχουν μάλιστα βρεθεί απολιθωμένα ανθρωποειδή με σχισμές ανάμεσα στα δόντια που κάνουν τους επιστήμονες να υποθέτουν ότι χρησιμοποιούσαν λίγο χοντροκομμένες για τα σημερινά δεδομένα οδοντογλυφίδες: σπασμένα καλάμια. Αυτό και πολλά άλλα σχετικά αναφέρει στο καινούργιο βιβλίο του με τίτλο «Η οδοντογλυφίδα» ο Αμερικανός καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Ντιουκ Χένρυ Πετρόσκι, ένα βιβλίο που επισημαίνει το περιοδικό Der Spiegel. Ο Πετρόσκι έχει δημοσιεύσει και στο παρελθόν εκτενή βιβλία για φαινομενικά δευτερεύοντα εργαλεία του πολιτισμού μας: το μολύβι, το μαχαιροπίρουνο ή το φερμουάρ. Και τώρα ούτε λίγο ούτε πολύ η ιστορία της οδοντογλυφίδας από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι σήμερα, 448 σελίδες για κάτι που δεν το πιάνει το μάτι σου.

…ακόμα και εγγυητής αγνότητας

Και όμως η οδοντογλυφίδα συνοδεύει τον άνθρωπο εξαρχής και η ανακάλυψή της παρομοιάζεται από τον Πετρόσκι με την ανακάλυψη του τροχού. Μόνο δυο τρία στιγμιότυπα εδώ από τη μακραίωνη ιστορία του σπουδαιότατου αυτού σκεύους. Έγινε όπλο στα χέρια σκαιών δολοφόνων: όπως στην περίπτωση του τυράννου των Συρακουσών Αγαθοκλή που ζήτησε από τον πιστό του υπηρέτη κάτι να καθαρίσει τα δόντια του, αλλά η οδοντογλυφίδα ήταν ποτισμένη με το δηλητήριο των τυραννοκτόνων. Έγινε δείγμα χλιδής στα χέρια των πλουσίων Ρωμαίων: μετά τα πλουσιοπάροχα γεύματα παρέμεναν ξαπλωμένοι στα ανάκλιντρα και άνοιγαν το στόμα. Τα υπόλοιπα τα ανελάμβαναν οι ειδικά επιφορτισμένοι δούλοι που έσπευδαν με τις οδοντογλυφίδες. Έγινε εγγυητής αγνότητας στα χέρια των ενάρετων δεσποινίδων στην Ισπανία του 17ου αιώνα: τοποθετούσαν την οδοντογλυφίδα εκεί που έπρεπε και απέτρεπαν κάθε έξωθεν εισβολή. Και άλλα πολλά. Ένα ορόσημο: η βιομηχανική μαζική παραγωγή οδοντογλυφίδων στη Βραζιλία τον 19ο αιώνα, και ένα τελευταίο ίσως: η κατάργησή της από τη Lufthansa στα τέλη του 20ού αιώνα.