Ελληνογερμανικές προσεγγίσεις του El Greco

Ξεφυλλίζοντας τον γερμανικό τύπο αυτές τις μέρες διαβάσαμε δύο άρθρα, σαν από διαφορετικό πλανήτη το καθένα, αν και για το ίδιο θέμα: τον ζωγράφο Δομήνικο Θεοτοκόπουλο, τον περίφημο El Greco, τον Κρητικό που ασπάσθηκε τον καθολικισμό και έδρασε στην Ιταλία και στη συνέχεια στην Ισπανία, στο δεύτερο ήμισυ του 16ου αιώνα. Το πρώτο άρθρο υπογράφει η δημοσιογράφος Κριστίνε Τάουμπερ στην εφημερίδα Frankfurter Allgemeine Zeitung. Στο Μόναχο βρίσκεται ένα θαυμάσιο σχέδιο του El Greco, βασισμένο σε ένα γλυπτό, την «Ημέρα» του Μιχαήλ Άγγελου. Και τι ενδιαφέροντες συλλογισμοί εκτυλίσσονται σ’ αυτό το άρθρο για τις σχέσεις γλυπτικής και ζωγραφικής, για την καλλιτεχνική τόλμη του Θεοτοκόπουλου, για τη γεμάτη αυτοπεποίθηση οικειοποίηση και μεταλλαγή του γλυπτικού θέματος από τον ζωγράφο. Διαβάζοντας επικοινωνεί κανείς με την τέχνη των μεγάλων και μετέχει στο ιδιότυπο μυστήριο της πρωτότυπης δημιουργίας.

Όλα ολοκληρώθηκαν στην Κρήτη

Και μετά το άλλο άρθρο, στο περιοδικό Neafon της Στουτγάρδης, με τίτλο «Το κρητικό υπόβαθρο του El Greco» και την υπογραφή του καθηγητή Παύλου Τζερμιά. Εκεί δεν εκλογικεύεται για εμάς τους λαϊκούς το μεγαλείο της τέχνης, εκεί διατυμπανίζεται για τους υποτιθέμενους αδαείς ή μη αρκούντως προσεκτικούς το εθνικό υπόβαθρο του ζωγράφου. Σαν να είχε αυτό κάποια σχέση καίρια και καταλυτική για την καλλιτεχνική δημιουργία. Να οι συλλογισμοί που μας εκτυλίσσει ο καθηγητής εν συντομία: ο Θεοτοκόπουλος δεν πήγε στην Ιταλία άμαθο παιδαρέλι, πήγε εικοσιπεντάρης περίπου, ολοκληρωμένος ζωγράφος ήδη, ε και μετά δέχθηκε και κάποιες θετικές επιδράσεις από την ιταλική και λοιπή ευρωπαϊκή ζωγραφική του καιρού του. Άρα είχε άδικο ο ιστορικός Φαλμεράιερ τον 19ο αιώνα που υποστήριξε ότι οι Νεοέλληνες δεν ήταν απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων μεταξύ πολλών άλλων και επειδή δεν είχαν την παραμικρή καλαισθησία. Μα, αφού είχαμε καλέ ολόκληρο Θεοτοκόπουλο στην Κρήτη, απαντά 200 περίπου χρόνια μετά στο γερμανικό κοινό ο καθηγητής. Όπερ έδει δείξαι.

Το πανανθρώπινο και το εθνικό

Ο El Greco, γράφει κατά τα άλλα ο Παύλος Τζερμιάς, ανήκει σε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Εμ τότε γιατί κατασκευάζει ολόκληρο άρθρο χωρίς να έχει να μας πει τίποτα για το πανανθρώπινο έργο του μεγάλου ζωγράφου παρά μονάχα για την ολοκλήρωση του ταλέντου του επί ελληνικού εδάφους; Το ότι δεν συνειδητοποιεί τη βαθύτατη αντίφαση της θεωρητικής ρήσης του, που είναι προφανώς επιδερμικά υιοθετημένη, και της εθνικής σκόπευσης του άρθρου του είναι ζήτημα της πνευματικής συγκρότησης του ανδρός. Εμείς όμως ως αρκούντως προσεκτικοί και συγκροτημένοι αναγνώστες θέτουμε ερωτήματα; Επιτρέπεται να σκυλεύουμε επιφανείς νεκρούς από τον χώρο της τέχνης για να αντλήσουμε επιχειρηματάκια για τις όποιες εθνικές μας ανασφάλειες; Ζούμε ακόμα έντρομοι μήπως και κάποιοι αμφισβητήσουν την αδιάκοπη πορεία του έθνους από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα; Δηλαδή και διακεκομμένη και ασυνεχής να ήταν, όπως συχνά στην ιστορία παλαιών εθνών, τι έγινε; Εκεί είναι το ζήτημα ή μας κακιώνει που οι σημερινοί Θεοτοκόπουλοι δεν γεννιούνται στην Κρήτη; Είναι άραγε ντροπή να συμβιβασθεί κανείς ρεαλιστικά και γόνιμα με την ιδέα ενός σημερινού μικρού έθνους περιορισμένης εμβέλειας;