Γκύντερ Γκρας. Οι σταθμοί της ζωής του

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» (1959), ένα από τα σημαντικότερα έργα της γερμανικής μεταπολεμικής λογοτεχνίας, έκανε διάσημο τον Γκύντερ Γκρας παγκοσμίως. Είναι μέρος της «Τριλογίας του Ντάντσιχ» και πραγματεύεται το θέμα της μνήμης και της ενοχής των Γερμανών για τα δεινά του Τρίτου Ράιχ. Το 1979 έγινε ταινία σε σκηνοθεσία Φόλκερ Σλέντορφ, κερδίζοντας το πρώτο Όσκαρ για τη Γερμανία.

Ο Γκύντερ Γκρας τιμήθηκε με το Νομπέλ Λογοτεχνίας το 1999 για «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο», το οποίο χαρακτηρίστηκε ως ένα από τα πλέον εμβληματικά λογοτεχνικά έργα του εικοστού αιώνα. Σύμφωνα με την αιτιολογία της κριτικής επιτροπής ο Γκρας κατάφερε «να σκιαγραφήσει το ξεχασμένο πρόσωπο της ιστορίας μέσα από τη μαύρη πλευρά των ιστοριών που αφηγείται».

Ο Γκύντερ Γκρας γεννήθηκε το 1927 στο Ντάντσιχ (σημερινό Γκντανσκ στην Πολωνία). Ως παιδί ήρθε σε στενή επαφή με τη χριστιανική παράδοση, αφού συμμετείχε ενεργά σε θείες λειτουργίες. Ως έφηβος όμως έγινε μέλος της χιτλερικής νεολαίας.

O νεαρός Γκύντερ Γκρας που μόλις είχε κλείσει τα 17 του χρόνια στρατολογήθηκε αυτοβούλως στις τάξεις της Βέρμαχτ. Στο τέλος του πολέμου πιάστηκε αιχμάλωτος από τους Αμερικανούς. Για δεκαετίες είχε κρατήσει κρυφές αυτές τις πτυχές του εαυτού του. Μέχρι το 2006, όταν αποφάσισε να μιλήσει για το παρελθόν του σε μία εφ´ όλης της ύλης συνέντευξη.

Μετά τον πόλεμο ο Γκρας ξεκίνησε τη μαθητεία του ως λιθοξόος. Στη συνέχεια σπούδασε στο Ντίσελντορφ γλυπτική και γραφικές τέχνες. Επί σειρά ετών ζούσε στο Βερολίνο και το Παρίσι, όπου παρουσίασε πολλές εκθέσεις εικαστικών. Μέχρι το τέλος της ζωής του παρέμεινε πιστός στις εικαστικές τέχνες, ενώ ο ίδιος φιλοτεχνούσε πάντα τα εξώφυλλα των βιβλίων του.

Ο Γκύντερ Γκρας στράφηκε στη λογοτεχνία τη δεκαετία του 1950. Το 1955 προσχώρησε στη σημαντική λογοτεχνική «Ομάδα 47». «Δεν ξέραμε αν ήταν συγγραφέας ή εικαστικός. Ήταν ένας σκοτεινός τύπος με καπέλο» είχε πει ο συγγραφέας Χανς Βέρνερ Ρίχτερ. Όταν κάποτε ο Γκρας διάβασε σε μια συνάντηση κεφάλαια από «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» τους έπεισε για τις συγγραφικές του ικανότητες.

Ο Γκρας ήταν σε όλη του τη ζωή έντονα πολιτικοποιημένος. Τάχθηκε από νωρίς υπέρ της γερμανοπολωνικής συμφιλίωσης, ενώ το 1960 συμμετείχε ενεργά στον προεκλογικό αγώνα του γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (SPD). Ωστόσο μέλος του κόμματος έγινε μόλιε το 1982 και παρέμεινε ως το 1992.

Το 1995 ο κορυφαίος γερμανός κριτικός λογοτεχνίας Μαρσέλ Ράιχ Ρανίτσκι προκάλεσε σάλο όταν έσκισε με μανία του βιβλίο του Γκρας «Ένα ευρύ πεδίο». Το πολιτικό μυθιστόρημα που πραγματευόταν πτυχές της γερμανικής ιστορίας από το 1848 μέχρι την πτώση του Τείχους του Βερολίνου δίχασε το αναγνωστικό κοινό.

Το 2006 ο Γκύντερ Γκρας δημοσίευσε το «Ξεφλουδίζοντας το κρεμμύδι», μία αμφιλεγόμενη αυτοβιογραφία, στην οποία για πρώτη φορά παραδέχεται ανοιχτά ότι εντάχθηκε στους κόλπους των ναζιστικών SS το 1944. Οι κριτικοί με αφορμή αυτή την αποκάλυψη άρχισαν να θέτουν εν αμφιβόλω την αξιοπιστία αλλά και την ηθική του ακεραιότητα.

Λίγο πριν κλείσει τα 85 του χρόνια, το 2012, ο Γκύντερ Γκρας δίχασε για ακόμη μια φορά τη γερμανική κοινή γνώμη. Αφορμή στάθηκε ένα αμφιλεγόμενο ποίημά του για την πολιτική του Ισραήλ, το οποίο δημοσιεύθηκε στην Süddeutsche Zeitung. Πολλοί τον κατηγόρησαν για αντισημιτισμό αλλά και για πολιτική άγνοια.

To Δεκέμβριο του 2013 ο Γκύντερ Γκρας ήταν ένας από τους 562 συγγραφείς που συνυπέγραψαν το μανιφέστο «Συγγραφείς κατά της μαζικής παρακολούθησης», στον απόηχο των αποκαλύψεων για το σκάνδαλο παρακολουθήσεων της αμερικανικής μυστικής υπηρεσίας NSA. Mέχρι το τέλος της ζωής του ο Γκρας παρέμεινε παρεμβατικός συγγραφέας και ενεργός πολίτης.