"Αχάριστη Ελλάδα, δεν μ' άφησες τίποτα"

Σήμερα θα υποστηρίξουμε κάτι αναπάντεχο, αυτό μας υπαγορεύει ο ερμηνευτικός ζήλος αλλά και μια παράξενη, βαθύτερη επιταγή δικαιοσύνης. Θα υποστηρίξουμε ότι οι ψύχραιμοι και καθόλου εκδηλωτικοί Γερμανοί είναι ο πιο θερμός και συναισθηματικός λαός της Ευρώπης. Αφετηρία μας είναι μάλιστα ο φαινομενικά ανερμήνευτος τόνος, σαν να αντεπιτίθεται κάποιος τον οποίο πληγώσαμε, αυτός ο τόνος που συνοδεύει εδώ και ένα χρόνο πολλά γερμανικά δημοσιεύματα για την Ελλάδα και τη δημοσιονομική κακοδαιμονία της. Ένας τόνος που δεν συνοδεύει ας πούμε τα αντίστοιχα γαλλικά δημοσιεύματα και που δεν μπορεί να είναι τίποτα άλλο από το αντίστροφό του, είναι μια απογοητευμένη αγάπη, είναι η άλλη όψη του φιλελληνισμού, η προσδοκία από τη σύγχρονη Ελλάδα που έμεινε ανικανοποίητη.

Ναι μεν ο φιλελληνισμός έχει εκλείψει ως ιστορικό φαινόμενο του 18^ου και 19^ου αιώνα, αλλά πότε θετικά και πότε αρνητικά, πότε ως έφεση και πότε ως άπωση, λαγοκοιμάται στη συλλογική συνείδηση και αφυπνίζεται καμιά φορά, όπως εδώ κι ένα χρόνο, και βγάζει πότε μερικές λυρικές κορώνες και πότε μερικές στριγκές κραυγές, και μετά ξαναπέφτει στο λήθαργο των αιώνων. Την ιστορική εποχή του φιλελληνισμού μας θυμίζει με εκτενές άρθρο του στην ελβετική Neue Zürcher Zeitung αυτή την εβδομάδα ο ιστορικός του Πανεπιστημίου της Βέρνης Stefan Rebenich. Γράφει μεταξύ άλλων: «Μετά το Συνέδριο της Βιέννης το 1815 και την αποκατάσταση της παλιάς τάξης πραγμάτων πολλοί Ευρωπαίοι φιλελεύθεροι έστρεψαν το βλέμμα στην Ελλάδα. Όσο πιο αμείλικτη γινόταν η Ιερά Συμμαχία με τα επαναστατικά κινήματα, τόσο ανδρωνόταν το όραμα μιας ελεύθερης Ελλάδας που θα ήταν και ένα πρότυπο ευρωπαϊκό κράτος. Ο φιλελληνισμός αναπλήρωνε τα ελλείμματα της εποχής, η εξιδανίκευση της αρχαίας Ελλάδας συνταιριαζόταν με επίκαιρους δημοκρατικούς και εθνικούς πόθους.» Πολλοί νεαροί φιλέλληνες ξεκινούσαν λοιπόν τότε με ενθουσιασμό ακόμα και να πολεμήσουν για τους Έλληνες, αλλά προσγειώνονταν σε μια άγνωστη χώρα γεμάτη σκοτεινές έριδες και ακατάληπτες βλέψεις, άσχετη από την αρχαιότητα, άσχετη και από το μοντέλο που ονειρεύονταν για το μέλλον.

Ξεφυλλίζουμε ένα βιβλιαράκι που εκδόθηκε στη Βαμβέργη το 1825 και έχει τον τίτλο: «Το ταξίδι ενός φιλέλληνα μέσω Ελβετίας και Γαλλίας στην Ελλάδα και η επιστροφή στην πατρίδα μέσω της ασιατικής Τουρκίας και της Ιταλίας», ένα από τα ημερολόγια των θερμόαιμων εκείνων νεαρών που είχαν κατέβει τότε στην Ελλάδα για να βοηθήσουν την απελευθέρωση και γύρισαν πίσω συντετριμμένοι, άρρωστοι, πικραμένοι. Λεγόταν Gottfried Müller, πλουσιόπαιδο από τη Βρέμη, κατέβηκε εθελοντής στην Ελλάδα το 1822 μαζί με ένα φίλο, ο φίλος πέθανε από κάποια επιδημία, ο Müller επέστρεψε έχοντας σπαταλήσει την περιουσία του και άρχισε να γράφει στίχους. Μια στροφή σε πρόχειρη απόδοση:

Ο τόνος είναι αυτός της προδομένης αγάπης. Και αναρριπίζεται αυτούσιος αυτές τις μέρες για παράδειγμα στην ερώτηση μιας Γερμανίδας φίλης που βλέπει στην οθόνη τις διαμαρτυρίες στην Πλατεία Συντάγματος και ρωτά: «Μα, αφού τους βοηθάμε, γιατί δεν θέλουν τη βοήθειά μας;» Ποιος θα φανταζόταν ότι οι στίχοι του νεαρού φιλέλληνα από τη Βρέμη θα αναδείκνυαν την ιστορική εμπειρία που κρύβεται πίσω από τη φαινομενικά αφελή ερώτηση της φίλης;