Ένας ύμνος για τον Ντίλαν

Μπορεί ο θρύλος της μουσικής Μπομπ Ντίλαν να μην παρευρέθηκε στην επίσημη τελετή απονομής των βραβείων Νόμπελ για το 2016 το Σάββατο στην Στοκχόλμη, ωστόσο φρόντισε να εκφράσει τις ευχαριστίες του και να δείξει πόσο τιμημένος αισθάνεται με τη βράβευση. «Εάν κάποιος μου έλεγε ότι θα είχα την παραμικρότερη πιθανότητα να κερδίσω το Νόμπελ, θα σκεφτόμουν ότι αυτό θα ήταν τόσο πιθανό, όσο και να βρεθώ στο φεγγάρι» ήταν τα λόγια από την ευχαριστήρια ομιλία του, την οποία διάβασε η πρέσβειρα των ΗΠΑ στη Σουηδία Αζίτα Ράζι.

Το φετινό Νόμπελ Λογοτεχνίας ξένισε σίγουρα πολλούς, αφού ο αμερικανός μουσικός είναι ο πρώτος τραγουδοποιός που τιμάται με το βραβείο στην ιστορία του θεσμού. Κάποιοι μίλησαν για αστοχία της Σουηδικής Ακαδημίας, άλλοι είδαν κάποια σκοπιμότητα στην απόφαση, θεωρώντας ότι η επιτροπή απέφυγε με αυτό τον τρόπο να βραβεύσει σπουδαίους αμερικανούς λογοτέχνες, όπως ο πεζογράφος Φίλιπ Ροθ ή ο ποιητής Τζον Άσμπερι.

Ένας τροβαδούρος της Αμερικής

Ωστόσο η αιτιολόγηση της επιτροπής ενέτασσε εξαρχής τον Ντίλαν στη μεγάλη παράδοση της αμερικανικής ποίησης: «Με την εισαγωγή ποιητικών εκφραστικών μέσων στην στιχουργική ο Μπομπ Ντίλαν ανανέωσε τόσο την αμερικανική μουσική παράδοση όσο και την αμερικανική γλώσσα». Η ομιλία του πρώην γραμματέα της Σουηδικής Ακαδημίας και κριτικού λογοτεχνίας Χόρας Ένγκνταλ στο Κονσέρτχιους, την Αίθουσα Συναυλιών της Στοκχόλμης, εξηγεί και αναλύει τον τρόπο με τον οποίο επιτεύχθηκε αυτή η ανανέωση των ποιητικών και εκφραστικών μέσων από τον αμερικανό τραγουδοποιό. 

«Πώς γίνονται οι ανακατατάξεις στην λογοτεχνία; Κάποιος παίρνει μια άσημη μορφή της και την μεταλλάσσει. Έτσι έγινε κάποτε το μοντέρνο μυθιστόρημα από ανέκδοτα κι επιστολές. Έτσι γεννήθηκε το νεότερο δράμα από φάρσα πάνω σε σανίδι στηριγμένο σε κάδους στις αγορές. Έτσι εκθρόνισε την λόγια λατινική ποίηση το λαϊκό τραγούδι, έτσι ανύψωσε από την παιδική κάμαρα έως τα ύψη του Παρνασσού το παραμύθι ο Άντερσεν. Έτσι δεν θα έπρεπε να κάνει εντύπωση το γεγονός ότι ένας τραγουδοποιός βραβεύεται με Νόμπελ» είπε ο Ένγκνταλ.

Άλλωστε η ποίηση στο μακρινό παρελθόν δεν διαβαζόταν αλλά απαγγελλόταν. «Ραψωδοί ήταν οι ποιητές, βάρδοι και τροβαδούροι, κι από την λύρα προήλθε η λυρική τέχνη. Δεν ήταν επιστροφή ούτε στους Έλληνες ούτε στους τροβαδούρους του Μεσαίωνα βέβαια ό,τι έκανε ο Ντίλαν. Υπεραμύνθηκε ψυχή και σώματι την ποίηση της Αμερικής του 19ου αιώνα. Αυτήν που παίζεται για τον απλό μαύρο και λευκό λαό από δίσκους και ραδιόφωνα. Τα τραγούδια διαμαρτυρίας, την κάντρι, τα μπλουζ, την αρχική ρόκ, τα γκόσπελ, τη δημοφιλή μουσική».

«Οι θεοί δεν γράφουν, χορεύουν και τραγουδούν»

Ο Ντίλαν, σύμφωνα με τον σουηδό κριτικό, επεξεργαζόταν το γλωσσικό υλικό όπως κάθε μοντέρνος καλλιτέχνης: «Έβρισκε στολίδια και πεπαλαιωμένα υλικά, κοινότοπους στίχους, φράσεις εύστροφες, ευλαβικές προσευχές, ψίθυρους αγάπης, τραχιά καλαμπούρια κι όλα αυτά τα καθάριζε για να καταλήξει σε χρυσάφι ποιητικό. Επί τούτου ή όχι έχει ελάχιστη σημασία, κάθε δημιουργία ξεκινάει από την προσπάθεια και την μίμηση. Στην τέχνη του η  γλώσσα του δρόμου συνάπτει ενώσεις με τον λόγο τον βιβλικό» παρατήρησε εύστοχα ο Ένγκνταλ.

«Ο Ντίλαν χάρισε στην εμπορική δισκογραφία γλώσσα ποιητική και στιλ υψηλό τραγουδώντας όχι για την αιωνιότητα αλλά για όσα συμβαίνουν γύρω μας. Ήταν σαν να ακούς να εκφωνεί το βραδινό δελτίο ειδήσεων από τους Δελφούς η Πυθία. Με το έργο του άλλαξε την αντίληψή μας για το τι είναι ποίηση. Είναι ένας τραγουδοποιός άξιος να σταθεί πλάι στους έλληνες αοιδούς (ελληνικά στο πρωτότυπο), δίπλα στον Οβίδιο, στους ρομαντικούς οραματιστές, στους βασιλείς και βασίλισσες της μπλουζ. Αν μεμψιμοιρούν στον κόσμο των λογίων για την απονομή του Νόμπελ στον Ντίλαν, θυμίστε τους ότι οι θεοί δεν γράφουν, χορεύουν και τραγουδούν», κατέληξε στην ομιλία-ύμνο ο Χόρας Ένγκνταλ.

Αλίκη Τσιλιχρήστου, Στοκχόλμη