Srpski selfi sa Putinom

Prošle sedmice su njemački mediji odreda prenijeli izjavu izvjestioca Evropski parlament za Srbiju Dejvida Mekalistera koji je za list Velt rekao da „Rusija u Srbiji slijedi politiku namjerne destabilizacije" te pokušava da izvrši „masivan uticaj na medije, dio političara kao i na civilno društvo". Novinari su se prisjetili gostovanja Federike Mogerini u srpskoj Skupštini koje je propraćeno skandiranjem radikala: „Srbija, Rusija, ne treba nam Unija" i transparentnima poslanika Dveri. Posjeta Aleksandra Vučića Moskvi uoči izbora definitivno postavlja pitanje – da li Rusija vrši uticaj pred glasanje u nedjelju?

Stručnjaci sa kojima je razgovarao DW taj uticaj ne vide – bar ne u neuobičajenoj mjeri niti u većoj mjeri nego što uticaj vrši i Zapad. Uostalom, nije li Vučić u okviru svoje funkcionerske kampanje, nedavno obišao Angelu Merkel, a njemu vjerni mediji prenijeli isključivo pohvale i prećutali, doduše blage i diskretne, kritike koje je kancelarka iznijela na račun dešavanja u Srbiji?

Svima odgovara ta priča

„Glupost" – tako izjavu Mekalistera ocjenjuje Pavel Kandelj iz Evropskog instituta Ruske akademije nauka. „U Evropi, od početka ukrajinske krize, sve se više govori o ruskoj prijetnji Balkanu. Taj narativ se podržava i u nekim prijestonicama zemalja Zapadnog Balkana, ali i od strane nekih politikologa iz Moskve pa čak i na Zapadu priznaju rusku moć. Ali ta priča nema nikakve veze sa realnošću", kaže Kandelj za DW.

U velikoj mjeri su, dodaje, ruski interesi u Srbiji ograničeni i uslovljeni interesima energetskih kompanija – recimo Gasproma koji kontroliše većinski paket u Naftnoj industriji Srbije, a od ove, opet, u velikoj mjeri zavisi srpski državni budžet. „Između 60 i 70 odsto srpske trgovine se odvija sa državama EU, a oko 6 do 7 odsto sa Rusijom. Sličan je odnos u investicijama, bankarskom sektoru ili medijima", ukazuje Kandelj.

Otkud onda stalne priče o ogromnom ruskom uticaju? Otuda, kaže Kandelj, što to odgovara svim stranama, uključujući i Kremlj: „Brisel time skreće pažnju sa sopstvenih problema. Balkanskim liderima dođe zgodno da podstaknu zamrli proces evrointegracija porukom – ako nas vi nećete, imamo adresu na koju ćemo se javiti. Moskvi je to opet zgodno jer cijela priča djeluje kao priznanje ruske moći."

Prorusko raspoloženje

Dušan Reljić iz berlinske Fondacije „Nauka i politika" podsjeća da veliki dio javnosti u Srbiji dobro prihvata navodno sjajne odnose Beograda i Moskve. „Postoji dio stanovništva koji u Rusiji vidi tradicionalnog saveznika. Ali postoji i onaj dio koji se veoma kritički odnosi prema Putinovom sistemu jer se njegovi stavovi o zaštiti ljudskih prava i demokratije ne dijele u Evropi", kaže Reljić za DW.

No koji dio stanovništva je veći dobro ilustruje posljednje ispitivanje javnog mnjenja Nove srpske političke misli: tu je zabilježen blagi porast podrške evrointegracijama za koje ipak nema natpolovične većine (48 odsto za, 39 odsto protiv). S druge strane na – doduše nedefinisano – pitanje „Da li podržavate savez Srbije sa Rusijom?" dvije trećine ispitanika reklo je „da", a svega petina „ne".

Pavel Kandelj stoga govori o „značajnom simboličkom kapitalu" koji Rusija ima u Srbiji. „Sve srpske stranke, pa čak i iz suprotstavljenih tabora, razumiju da moraju da odu u Moskvu i naprave selfi sa Putinom ako hoće da imaju uspjeha na izborima. To je zakonomjernost", kaže on. Ipak on dodaje, da uz sve simpatije prema Rusiji, ljudi masovno glasaju za Vučića, a ne za partije i kandidate koji se otvoreno definišu kao proruski. Takvi su, dodaje Kandelj, u Srbiji marginalni i imaju minimalne šanse da dođu na vlast.

EU ostavlja vakuum

Osim simbolike ima još nešto važno, podsjeća Reljić: Rusija kao stalna članica Savjet bezbjednosti UN i dalje je garant da Kosovo neće biti primljeno u tu svjetsku organizaciju. „Svaka vlast u Srbiji, kakav god stav imala prema Moskvi, moraće da uzme u obzir ovu činjenicu."

Ovaj stručnjak smatra da Moskva ispunjava prostor koji sve više zjapi slabljenjem pozicije Evropske unije u Srbiji. Ukočeno proširenje EU – pogotovo poslije finansijske krize i Bregzita – ima najviše uticaja na to. Ali tu je i migrantska kriza koja tutnji preko teritorije Srbije. „Protok migranata ide iz članica EU Bugarske i Grčke ka Srbiji i tamo često zastaje. Srpski građani su ubijeđeni da nema odgovarajuće podrške od strane EU."

Reljić ipak vjeruje da će podrška EU među građanima Srbije opet porasti, ukoliko se konjuktura integracija promijeni i Beograd priđe bliže članstvu u EU. No dvojica sagovornika DW nisu ubijeđena da će se to desiti ubrzo. Zato ne očekuju nikakve posebne promjene ni ako Vučić postane predsjednik. „Srbija će nastaviti sa politikom balansiranja, ali taj balans nije u rusku već u briselsku korist", zaključuje Kandelj.