Srbija živi u hiperrealnosti

DW: Vi ste direktor redakcije časopisa „Novi plamen". Prije gotovo 100 godina polumjesečnik „Plamen" uređivali su Miroslav Krleža i Avgust Cesarec. Uz ime „Novi Plamen", da li ima još sličnosti između ta dva glasila?

Ivica Mladenović: „Novi plamen" dvije godine postoji kao onlajn-časopis. Prije toga je od 2007. godine izlazio u štampanoj formi. Osim što smo na raspolaganju imali sve manje novca za golo preživljavanje – a kao što znate, projekat ovakvog tipa ne može biti tržišno održiv – procijenili smo i da nam internet može pomoći da dođemo do šireg kruga čitalaca. Uspjeli smo, jer je „Novi plamen" postao jedan od najčitanijih ljevičarskih magazina na našim prostorima. To je prvi ljevičarski časopis regionalnog karaktera koji se pojavio od raspada Jugoslavije. Jedino mi imamo redakciju koju čine ljudi iz svih dijelova bivše države i relativno veliku čitanost. Otvoreno jugoslavenski karakter i kritička usmjerenost prema nacionalizmu, liberalizmu i regresivnim tendencijama, kapitalizmu generalno, predstavlja ključnu vertikalu sa starim „Plamenom". Krležin i Cesarecov „Plamen" naglasak je stavljao na kulturno-umjetnička pitanja, što mi ne zapostavljamo, ali se više bavimo idejno-političkim temama.

U tekstu „Šta znači 'prosječna zarada' ako je većina nema?", objavljenom na sajtu „Peščanik", navedeno je da je 80 odsto stanovništva Srbije 2016. imalo prihode manje od onoga sto se u Srbiji predstavlja kao prosječna zarada. Da li je zloupotreba statistike dio onoga što nazivate Potemkinovim selima u našoj zemlji?

Manipulacijom preko statistike nam se predstavlja suluda ideja da je danas nezaposlenost niža nego u vrijeme socijalističke Jugoslavije. Maja Krek je u tom tekstu dekonstruisala ideju o prosječnoj zaradi kao relevantnom pokazatelju društvenog standarda u Srbiji. Zloupotreba statistike samo je dio problema koji sam nazvao Potemkinova sela. Bodrijar je taj istorijski period označio kao period simulakruma. Simulakrum dovodi do toga da se izgubi granica između istine i privida, između medijske slike i realnosti, tako da mi danas živimo neki oblik hiperrealnosti. Simulakrum je karakteristika ne samo našeg, nego i drugih tzv. modernih društava. Ali, čini mi se da su najnegativnije tendencije globalnog kapitalizma kod nas najplastičnije izražene. Ova vlast je tu hiperrealnost dovela do vrhunca, iako je ona bila dominantna u vrijeme Miloševića, a i nakon 5. oktobra. Ključno pitanje jeste koliko će dugo narod prihvatati ulogu lobotomirane mase koju mu vladajuće klase nameću. Istorijsko iskustvo nas uči da to može potrajati jako dugo, ali i da može biti burno, kada se digne „kuka i motika".

U prikazu Piketijeve knjige „Kapital u 21. vijeku", naveli ste da on Srbiju pominje samo u jednoj fusnoti, ali i da se u toj knjizi može naći mnogo toga primjenjivog na današnju Srbiju. Šta je to?

Jedna od Piketijevih teza je da, nakon propasti sovjetskog projekta i države socijalnog staranja na Zapadu, socijalna nejednakost polako dostiže nivo iz perioda koji je prethodio Prvom svjetskom ratu. Pod pretnjom sovjetskog komunizma i vlastitih, dobro organizovanih sindikata, kapitalisti su na Zapadu, naročito nakon Drugog svjetskog rata, morali da prave ustupke radnim slojevima i da sa njima dijele veliki dio ostvarenog profita. Danas, kada je ta opasnost nestala, a poslednji ostaci socijalne države su pod prijetnjom nestanka, prisustvujemo procesu povratka na nivo nejednakosti iz kapitalizma 19. vijeka. Tendencija ekstremnih socijalnih raslojavanja je i kod nas prisutna od razbijanja jugoslovenskog socijalizma, s tim što je ona na našim prostorima, kao i sve kapitalističke tendencije, još divljačkija i besprizornija, jer su na Zapadu, iako oslabljeni, sindikati nezavisniji i bolje organizovani nego kod nas, tako da imaju neuporedivo jaču ucjenjivačku moć.

Povodom predstojećih beogradskih izbora rekli ste da bi, ako ne bude fer uslova, opozicija trebalo da odustane od njih. Šta se time postiže?

Logika liberalno-demokratskog principa je jednostavna: ukoliko prihvatiš da budeš dio političke igre, moraš da priznaš njen rezultat i da čestitaš pobjedniku. Jasno je da, ukoliko opozicija misli da ne postoje minimalni uslovi za njihovo održavanje, ne bi trebalo da na njima učestvuje i tako daje legitimitet vlasti. Ali, tu postoji jedan dublji, strukturni problem. Opozicija ne shvata da u liberalnoj demokratiji, odnosno plutokratiji, nikada neće postojati istinski fer izborni uslovi. Moć novca i isprepletanost politike i novca je u takvim sistemima ključ političkog i ekonomskog uspjeha. Osim u istorijski turbulentnim epohama kada i izbori, pored pritiska odozdo, mogu igrati važnu ulogu u procesu korjenitih promjena.

Kažete da se opozicija i pozicija u Srbiji danas ne razlikuju, da je u okviru nekadašnjeg jednopartijskog sistema bilo više razlika nego danas u višestranačkom sistemu.

Čitao sam debate sa partijskih sastanaka SKJ krajem 1960-ih. i početkom 1970-ih. Prvo što uočite, jeste da su diskusije među komunistima bile neuporedivo inteligentnije od ovih među današnjom liberalnom i nacionalističkom političkom elitom. Uporedite Koču Popovića, Latinku Perović, Marka Nikezića, Petra Stambolića, sa Dačićem, Vučićem, Tomom, Palmom, Veljom, ili bilo kojim drugim partijskim kadrom i sve će vam biti jasno. Nekada smo imali monopartijsko, a danas imamo monoideološko stanje. Razlike između pozicije i opozicije su samo u nijansama, prije svega na identitetskom planu. Taj plan jeste važan, ali činjenica je da je ekonomija baza, a sve ostalo nadgradnja. Nijedna relevantna politička opcija u Srbiji ne nudi humaniju i održiviju alternativu ekonomskoj politici koja više od 20 godina razara društvo u Srbiji, i deprivira one najslabije.

Jedina nada za vas je pokret „Ne davimo Beograd". Da li ima šanse da on preraste u nešto što će biti ozbiljna kontrateža vlastima? Koga bi sve taj pokret mogao da okupi ?

Jedina nada u bilo kakvu kvalitativnu promjenu jeste da se narod organizuje i pobuni. Kad kažem narod, mislim na radne slojeve, a ne na etničku kategoriju ili na one koji žive od uloženog kapitala ili od služenja kapitalu, poput političara ili menadžera. Jedino je pritisak ugnjetenih slojeva sposoban da dovede do promjena. Volio bih kada bi postojala kredibilna partija ljevice koja bi bila sposobna da artikuliše narodno nezadovoljstvo i organizuje ga na terenu. Ali, pošto smo daleko od toga, vjerujem da treba podržati političke i društvene snage koje učestvuju u realnim društvenim borbama. To su u Beogradu pokret „Ne davimo Beograd" i manje ljevičarske grupacije – SDU, M21, „Sedam zahtjeva", itd. Nadam se da će oni, poput kolega iz Zagreba, zajednički nastupiti na lokalnim izborima u Beogradu, tim prije što sarađuju već dugo, pomažući ljudima koje banke i izvršitelji izbacuju iz stanova, obespravljenim radnicima, siromašnim penzionerima. Na gotovo istim osnovama formirana je koalicija „Zagreb je naš“, koja je postigla sjajan rezultat. Mislim da bi te grupacije mogle da predstavljaju nukleus drugačije političke i socijalne snage na nacionalnom nivou, koja bi okupila sve progresivne pojedince iz različitih građanskih i radničkih inicijativa širom Srbije. Iako ideološki sebe percipiram socijaldemokratom, smatram da bi adekvatna poruka strankama i pozicije i opozicije trebalo da bude ona Lenjinova: Idite tamo gdje vam je i mesto – na đubrište istorije!

Ima li onda danas ozbiljne ljevice u Srbiji i u regionu? Gdje je u tom smislu Srbija u odnosu na Francusku?

U Srbiji ima mnogo pojedinaca i grupa koji dijele ljevičarske vrijednosti. Ipak, ljevica u smislu ozbiljne političke organizacije ne postoji. Nije bolje ni u drugim državama bivše Jugoslavije, osim donekle u Sloveniji i Hrvatskoj. Situacija sa Francuskom je neuporediva. Tako postoji kontinuitet ljevičarskih političkih grupacija od kraja 19. vijeka. Na našim prostorima, sa padom socijalizma, ljevica je uništena. Poslednjih godina polako oživljava, ali najveći problem je što mora sve iz početka. Osim toga, uprkos nekim ad hok probojima, ljevica nije izašla iz krize ni na globalnom planu. Klasa koju ona predstavlja je atomizovana i politički oslabljena. Bez jačanja ljevice kao globalne snage ni naša ljevica ne može da postane hegemona politička snaga i da dobije podršku za svoj projekat poželjne vizije društva.

Glavni ste urednik srpskog izdanja Le Monde Diplomatique (LMD). Šta je osnovni cilj tog projekta?

LMD izlazi kao dodatak „Nedjeljniku". To je najčitaniji i možda najpoznatiji francuski časopis koji sarađuje s najuticajnijim svjetskim progresivnim intelektualcima, istraživačima, sindikalnim i građanskim aktivistima. Osnovni cilj srpskog izdanja bio je da uđe u mejnstrim i da se ljudi, koji nemaju pristupa ljevičarskim portalima i publikacijama, upoznaju s najkvalitetnijim ljevičarskim analizama međunarodnih i naših lokalnih problema. Mislim da smo u tome uspjeli.

Ivica Mladenović rođen je u Vranju, a diplomirao je sociologiju na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu. Doktorant je sociologije u Beogradu i političkih nauka u Parizu. Objavljivao je tekstove, između ostalog na sajtu „Peščanik", i u listovima „Politika" i „Republika". Radi kao istraživač u Centru za sociološka i politička istraživanja u Parizu.

Čitajte nas i preko DW-aplikacije za Android