Obuzdati sultana

Svako pogoršanje političke situacije u Turskoj otvara pitanje da li nastaviti pristupne pregovore ili ne. Predsjednik Erdogan već godinama konsekventno slijedi put ka autokratskoj vladavini i naravno da svi u Evropi odavno znaju da su formalni razgovori koji su stavljeni na led – fikcija. Sada je pitanje da li je diplomatski pametnije da se oni zadrže ili je dostignuta tačka kada EU treba da povuče konsekvence zbog provokantnog ponašanja turskog predsjednika, kako bi sačuvala obraz.

Politika iz nekog drugog vremena

Kada su 2005. godine pristupni pregovori sa Turskom pokrenuti, EU se nalazila u vremenu punom nade. Za taj projekat najviše su se zalagale evropske socijaldemokrate, verujući kako će proces priključenja istovremeno imati demokratsko dejstvo na zemlju, koja je u evropskom poslijeratnom razvoju tek neznatno učestvovala.

U to vrijeme, u središtu diskusija bilo je pitanje da li je Turska prema nekoj definiciji geografski i politički dio Evrope ili nije. Sumnji u održivost demokratskog razvoja zemlje, kao i u Redžepa Tajipa Erdogana, koji je u to vrijeme još važio za modernizatora, bilo je veoma malo. I otpor konzervativnih stranaka, poput njemačkih demohrišćana, bazirao se prije svega na instiktivnom otporu prema prihvatanju jedne mnogoljudne, muslimanske zemlje.

Sumnje u proces priključivanja inače su već tada bile razumljive: ko je Erdogana pažljivo slušao, mogao je već tada da prepozna arogantne formulacije, po sistemu: ne priključujemo se mi EU, već se ona priključuje Turskoj. Što se tiče stava tadašnjeg premijera Tonija Blera, jednog od najvećeg zagovornika uključenja Turske u EU, on se potpuno uklapao u britansku tradiciju: Blair je bio protiv političkog proširenja EU i zalagao se za bezgranično proširenje trgovinskog saveza. Kancelar Gerhard Šreder iz redova SPD, nastojao je da održi obećanje koje je još ranije dao njegov prethodnik Helmut Kol, bez pažljivijeg osvrtanja na aktere, sa ciljem evropskog kontinuiteta.

Propao san

Pogled unazad pokazuje da je od početka bilo sumnji u sposobnost Turske u vezi sa pristupom. U međuvremenu je projekat nade EU implodirao i sada je vrijeme za opraštanje od njega.

Ima i mnogo kontra-argumenata. Nit dijaloga sa Ankarom koji treba održati i nadanja opozicije, imaju težinu. Međutim, kako Evropljani uopšte još mogu da pomognu turskim opozicionarima, kada su i sami njihovi građani u turskim zatvorima i političkom zarobljeništvu, a Berlin očigledno ne može mnogo da učini za njih. A konstruktivnih razgovora sa Erdoganom - koji sve više nastupa kao autokrata bez mjere i oko sebe još samo ima krug poslušnih – već mjesecima nije bilo. Angela Merkel je za vrijeme posljednje posete bila veoma loše primljena. Evropska unija međutim poslednjih godina nije uspjela ni u najmanjoj mjeri da spriječi njegovo antidemokratsko proširenje vlasti u Turskoj. Samo je bespomoćno posmatrala šta se dešava.

Neophodno sačuvati obraz

Zato je vrijeme oprostiti se od iluzije da se nešto može pokrenuti nabolje. Ukoliko se pogleda Poljska, vidi se koliko je teško čak i u sopstvenim redovima, kada jedna država demontira već postojeću demokratiju. Još jedna rasprava sa Turskom – koja redovno vodi ka vrijeđanju šefova evropskih vlada i njihovih zemalja – u međuvremenu je više štetna nego korisna. EU ne mora sve da dozvoli. Sada treba sačuvati obraz i evropske vrijednosti. U suprotnom će se politička opreznost pretvoriti u slabost.

Uostalom, prijetnje Ankare su šuplje. Turska će ostati u NATO, zato što geopolitički nema drugog izbora. A sporazom o izbjeglicama se u međuvremenu dobrim dijelom rješava sam od sebe. Talas izbjeglica iz Sirije i Iraka je opao. Migranti sa Bliskog Istoka sada znaju da neće moći dalje jer će ostati zaglavljeni u kampovima u Grčkoj.

Ključ je u privredi

Evropljani imaju više mogućnosti da Erdoganu pokažu crveni karton. Prvi korak bi bio da se na samitu EU u oktobru formalno suspenduju pristupni pregovori. Tu odluku mogla bi da podrži većina i ona se zasniva na aktuelnoj situaciji u zemlji. Time bi bila zamrznuta i predpristupna pomoć, koja do 2020. godine predviđa isplatu devet milijardi evra. Na to dolazi i blokada daljih kredita, kao i apel građanima da ne putuju u Tursku, sve dok su njemački i drugi građani tamo drže u zatvoru kao politički zatvorenici. I nema više govora o proširenju carinske unije.

Predstavnici turske privrede, koje bi to pogodilo, tada bi morali sopstvenim naporima da obuzdaju svog sultana i njegovu autokratsku politiku. Ali talas čistki i staljinistička suđenja u Turskoj, Evropa ne može da posmatra kao potencijalni politički partner. Vreme je da se bude iskren i da se prizna da je projekat priključenja Turske EU propao. Dokle god se vladar u Ankari zove Redžep Tajip Erdogan.