Nema više tihih neonacista

Svaki drugi građanin Njemačke se zbog velikog broja muslimana ponekad osjeća „kao stranac u sopstvenoj zemlji“. Takođe, 58 odsto ljudi smatra da su Romi i Sinti „skloni kriminalu“ i vidjeli bi kao problem ukoliko pripadnici te manjine žive u njihovom komšiluku. Čak 40 odsto smatra da je „odvratno“ kada se homoseksualci ljube u javnosti. To su rezultati opsežne studije Univerziteta u Lajpcigu koja je u srijedu predstavljena pod nazivom „Razularena sredina“ (Die enthemmte Mitte). Izraz „sredina“ se u ovom kontekstu odnosi na sredinu društva, srednji sloj, građane koji se prema glasačkim navikama ne ubrajaju u ekstremnu desnicu ili ljevicu. Već u naslovu studije se čita glavna poruka – sredina društva postala je radikalnija i isključivija. Doduše, broj onih koji bi se mogli svrstati u „ekstremne“ ili zagovaraju nasilje nije porastao u poređenju sa prethodnom studijom rađenom 2014. godine. Za potrebe ankete ispitano je 2.400 osoba starosti između 14 i 93 godine.

„To što Nijemci gaje sve više resentimana nije iznenađujuće, ali jeste zastrašujuće“, piše Landescajtung (Lineburg). „Ogorčeni građani polako pomjeraju vrijednosni okvir Njemačke udesno. Nehumanost kap po kap truje umove i to prije nego što je i jedan jedini građanin Njemačke morao da se odrekne dijela životnog standarda zbog izbjeglica. Ova zemlja postaje sirovija, zemlja u kojoj su siromaštvo i bogatstvo nasljedni, sloboda i bezbjednost se podrazumijevaju, ali se najvažnijim od svega smatra – blagostanje. Kao i u Vajmarskoj Republici, radikalizacija sredine ne dolazi kao vidljivi skok, već puže. U tome je najveća opasnost. Da je neko prije deset godina tražio da se puca na izbjeglice, ostao bi izolovan. Danas birači hrle da daju glas takvim političarima“, piše list.

Time se misli na stranku Alternativa za Njemačku koja upotrebljava antiizbjegličku i antiislamsku retoriku. Šefica te stranke Frauke Petri je čak u jednom intervjuu rekla (tobože samo podsjetila) da je dužnost njemačkih policajaca da pucaju na sve one koji ilegalno dolaze u zemlju. Alternativa je jakim dvocifrenim rezultatima ušla u nekoliko pokrajinskih parlamenata, a pred parlamentarne izbore sljedeće godine može da se nada podršci oko 15 odsto birača. I u studiji Univerziteta u Lajpcigu potvrđeno je da upravo birači i simpatizeri Alternative imaju najekstremnije stavove po pitanju manjina.

Berlinski list Tagesšpigel primjećuje da se više ne radi o fenomenu tihih desnih ekstremista, koji se onda tu i tamo pokažu na ulici ili u nekom ispitivanju javnog mnjenja. „Ne radi se više o neonacistima u klasičnom smislu. Već o mnogima koji se glasno pobrinu za to da se njihov glas čuje i, poput Pegide, idu na ulice. Ili glasaju za Alternativu, partiju koja je postala domovina za ljude s desnim svjetonazorom. Svaki peti ispitanik kaže da je spreman da se fizičkim nasiljem obračuna sa strancima. To je signal za uzbunu.“

Fraje prese (Kemnic) posvećuje se jednom drugom rezultatu studije – 26,4 odsto ispitanika smatra da je besmisleno politički se angažovati. To dokazuje, piše list, ogroman gubitak povjerenja u kompetentnost političkog sistema. „U međuvremenu u Njemačkoj raste antidemokratski potencijal koji etablirane partije moraju shvatiti ozbiljno. Pogrešno bi bilo čekati da desno-populistička i dijelom ekstremna sablast jednostavno izvjetri. Najnoviji razvoj pokazuje da demokratija nije poklon, već da se uvijek iznova mora potvrđivati kao temelj društva.“

Konzervativni dnevnik Velt ima nešto drugačije tumačenje: „Odgovori ispitanika nedvosmisleno pokazuju da averzije prema manjinama ponovo rastu, bez obzira da li se radi o muslimanima, homoseksualcima ili Sintima – te su grupe bile eksplicitna tema nekih pitanja. Ali, sličan bi se ishod dobio i da su pitali o bankarima, protivnicima energije vjetra ili zagriženim ljubiteljima noćnih žurki. Takve averzije često su izazvane strahom i to višeslojnim. Da li su to radikalno desni stavovi? Nisu. U spektru svih partija svako bi mogao da nađe po neki primjer kojim opravdava nelagodu koju osjeća. Da li politika mora ozbiljno da shvati takvo raspoloženje? Da – ali ne tako da kompletno prilagodi svoje mjere tom raspoloženju.“

O tome piše i Darmšteter eho: „Svaki čovek osjeća subjektivno, to se mora prihvatiti. Nekim političarima bi dobro došlo da napuste berlinsku čauru i spuste se na zemlju. Jer, oni nemaju rješenja za mnoga pitanja odlučujuća za društvenu koheziju – recimo pitanja kolike će biti penzije. Naravno da desničarski ekstremizam ne nudi prave alternative. Ali on se pretvara da ih nudi na grubo pojednostavljeni način, a to je uvijek magnet za sluđene glave. Najbolje sredstvo protiv smeđih demagoga (smeđe, kao metafora za naciste, prim. red. DW) je dakle da se ljudi ozbiljno shvate, da se saslušaju i da se onda ponude vjerodostojni odgovori umjesto udarničkog blebetanja ili kukavičkog ćutanja.“

Na kraju valja pomenuti da mnogi novinari i stručnjaci sumnjaju u vjerodostojnost studije „Razularena sredina“, odnosno vide namjeru da se situacija u društvu predstavi dramatičnijom nego što jeste. Tako recimo Folksštime (Magdeburg) podsjeća da ovu dvogodišnju studiju finansiraju političke fondacije Hajnrih Bel i Roza Luksemburg, koje su bliske Zelenima odnosno Ljevici. Političari tih partija inače redovno upozoravaju na radikalizaciju društva.

Klaus Šreder, istraživač ekstremizma sa Slobodnog univerziteta u Berlinu, smatra da su pitanja postavljana tendenciozno: „Imamo recimo jedno pitanje koje je tipičan primjer sugestije, naime: Stranci dolaze ovde samo da bi iskoristili našu socijalnu državu. Ali, niko ne zna zašto stranci dolaze. Dakle svako bi rekao, da, vjerovatno ima mnogih koji žele da iskoriste naš socijalni sistem, dok ima i onih koji ne dolaze zbog toga. Ali, kada su ispitanici prisiljeni da odgovore na paušalno, uopšteno pitanje, onda i nemaju mnogo mogućnosti“, rekao je Šreder u intervjuu za Dojčlandfunk. Za njega je najvažniji nalaz studije da nema rasta desnoekstremnih stavova. Kada se pogleda broj ljudi koji zagovaraju diktaturu ili imaju razumijevanja za nacistički režim, onda se dobije ishod da je ekstremno 7,6 odsto ljudi na istoku Nemačke (bivši DDR) i 4,8 odsto na zapadu zemlje. „To je najniža vrijednost koju su ovi istraživači ikada izmjerili. Ali, to se uopšte ne pominje“, dodaje Šreder.

Kompletnu studiju Univerziteta u Lajpcigu na njemačkom jeziku možete preuzeti ispod teksta (pdf).