Evropa se dijeli

Evropom kruži bauk – bauk konzervativizma. Postoji prijetnja da se EU - u sporu oko izbjeglica - raspadne. Ponovo se govori o „jezgu Evrope“. Ne samo zato što su nove zemlje članice iz srednje i istočne Evrope jedinstvene u stavovima oko izbjeglica, već se i ograđuju od kursa država koje je bivši američki ministar odbrane Rumsfeld prezrivo nazvao „Stara Evropa“.

Protiv svega stranog i za čvrstu ruku

One ne žele izbjeglice, iako ih skoro nisu ni vidjele, niti žele tzv. izbjegličke kvote. Da, nacionalizam je u ovim zemljama ponovo u porastu i populistički političari širom regiona dobijaju veliku podršku za svoje glasne parole protiv „stranog“ i za politiku čvrste ruke. Osim toga, nakon ateističkog doba pod komunističkom vlašću širom srednje i istočne Evrope raste značaj crkve. To opet ide ruku pod ruku sa sve većom ksenofobičnom i homofobičnom retorikom običnih građana.

Posvuda se mogu vidjeti glavne odlike konzervativizma: nema promjena, jaka država sa jakim čovjekom na čelu, vjerovanje i tradicija, „mi“ protiv „drugih“. U regionu je već jednom kratko nakon pada istočnog bloka 1989. godine zavladao konzervativizam. Ali samo kao razgraničenje od „progresivnih“ i „lijevo orjentisanih“ državnih stranaka koje su to bile samo na papiru. Paradoksalno je što su tadašnji „konzervativci“ u srednjoj i istočnoj Evropi težili promjenama, čak i nakon što su učestvovali u revoluciji. Naravno da su odgovarajuće komunističke stranke za njih zadržale udobni status Quo. Kroz to su, u skoro cijelom regionu, po viđenju Zapada nastale apsurdne političke ideje: od „lijevih“ i „desnih“, od „konzervativnih“ i „liberalnih“, od onih koji su orjentisani prema tržištu i regulaciji, od komunističkih do antikomunističkih i od proruskih do antiruskih. Nakon što se slegla prašina, danas pred našim očima, nastaje autentični istočnoevropski i srednjoevropski konzervativizam.

Autentičan jer crpi energiju iz difuznog straha ljudi u regiji. Ne samo izbjeglički talas i teroristička opasnost nego i globalizacija, kriza u eurogrupi, agresivno držanje Rusije i nepotpuna i nedovoljna vladavina prava u zemljama istočne, jugoistočne i srednje Evrope budi žudnju za stabilnosti, dobro zaštićenim granicama i jednostavnim tradicionalnim sistemom vrijednosti.

Viktor Orbán – uzor za sve

Novi srednjevropski i istočnoevropski konzervativizam je pronašao svog lučonošu: mađarskog premijera Viktora Orbána, koji se eksplicitno zalaže za konzervativne, hrišćanske i nacionalne vrijednosti. I nova poljska vlada je sa sličnom agendom došla na vlast. U drugim zemljama regiona su novi konzervativci, za razliku od Mađarske i Poljske, nastrojeni apriori proevropski, kao u Bugarskoj, Rumuniji, Hrvatskoj i Baltičkim zemljama. U Slovačkoj i Češkoj Republici su sebi čak priljepili etiketu socijaldemokrata. Ali svi oni i posvuda koriste strah stanovništva pred novom neizvjesnošću.

Tako 25 godina nakon okončanja Hladnog rata nastaje nova i duboka podjela Evrope. Ne više na „kapitalističku“ i „komunističku“, ne više na istočnu i zapadnu, nego, prije svega, na konzervativnu i liberalnu. Podjela, koju u sedmicama krize, institucije EU i „Stare Evrope“ još nisu uzele za ozbiljno. Ova podjela će, čak i ako EU preživi svoje krize, dominirati u njoj još decenijama.