Balkan - najveća kolateralna šteta irskog referenduma

Prema službenim podacima, protiv Lisabonskog ugovora glasalo je 53.4 posto irskih birača, a za Ugovor 46.6 posto. Sa ukupno 862,415 negativnih glasova, odbačen je Ugovor koji je trebalo da služi Evropskoj uniji od 495 miliona stanovnika. Do sada najveću unutaraevropsku institucionalnu i političku krizu, izazvala je dakle populacijska manjina od svega 0,00175 posto ukupnog stanovništva Evropske unije.

Jedina pouka irskog nokauta je još jednom potvrđeno pravilo da konačna odluka o ishodu ovakvih i svih drugih glasanja ne zavisi od stvarnog vladajućeg mišljenja, već od onih koji izađu na birališta da bi glasali protiv, a zatim i od onih među ‘tihom većinom’ pozitivno opredijeljenih koji iz ličnog komformizma ne izađu na glasanje. Zbog toga se u sjedištu Evropske unije i strahovalo da bi sličan rezultat glasanja kao u Irskoj mogao biti i u drugim zemljama kada bi se o Ugovoru odlučivalo referendumom.

Predsjednik Evropske komisije Žoze Manel Barozo ipak smatra da "ishod irskog referenduma ne treba shvatiti kao glas protiv Evropske unije, jer je potpise na Lisabonski ugovor stavilo svih 27 predsjednika država ili vlada evropskih članica, do sada je 18 nacionalnih parlamenata Ugovor podržalo, u još toliko članica proces ratifikacije bi trebalo obaviti, a samo jedna članica je do sada rekla Ugovoru ‘ne’. To najbolje govori da proces ratifikacije treba nastaviti”, izjavio je Barozo na specijalnoj konferenciji za novinare sazvanoj u sjedištu EU odmah nakon objavljivanja rezultata iz Dablina.

Lisabonski ugovor nije mrtav, ali se ne osjeća dobro

Barozo, kao i većina evropskih lidera koja se do sada oglasila povodom teškog udarca ideji unifikacije Evropske unije smatra da Lisabonski ugovor "nije mrtav”. On ne prihvata ni ocjene zapadnih analitičara i izvještača iz Brisela da je Evropska unija zapala u do sada najozbiljniju institucionalnu krizu od osnivanja. Slaže se, međutim, da je “duboka i detaljna analiza uzroka negativnog ishoda u Irskoj neophodna što prije, a prava prilika za to će se pružiti već narednog četvrtka i petka (19. i 20. juna) za kada je odranije zakazan redovni samit evropskih šefova država ili vlada Evropske unije u Briselu.

Priznali ili nepriznali, neuspjeh referenduma u Irskoj težak je udarac za Evropsku komisiju, za glavne zagovornike Lisabosnkog reformskog ugovora - Njemačku i Francusku, za Evropsku uniju kao asocijaciju dobrovoljno udruženih članica, koja se tek ‘pridigla na noge’ nakon teškog nokauta kojeg su joj zadali Francuska i Holandija odbacivanjem prijedloga prvog evropskim ustavom 2005. godine, na kojem su predano i doista vizionarski radile sve članice Unije punih pet godina.

Pod snažnim vođstvom njemačkog predsjedništva Evropskom unijom, u prvoj polovini prošle godine, članice Unije su se u oktobru u Lisabonu jednoglasno dogovorile o prijedlogu alternativnog reformskog ugovora u kojem su zadržane najvažnije odredbe propalog ustava, ali su i odbačene sve one odrednice koje su smetale zagovornicima decentralizirane Unije. Ugovor je 13. decembra prošle godine, takođe jednoglasno potpisan u Lisabonu, čime je i otvorena formalna procedura ratifikacije u svim zemljama članicama. Bez toga, ni jedan zajednički ugovor EU ne može postati pravosnažan.

Da li će Balkan morati da čeka?

U 26 članica Unije, za takvu verifikaciju zajedničkih ugovora nadležni su nacionalni parlamenti, a samo u Irskoj od oko 4 miliona stanovnika, takva ustavna nadležnost dodijeljena je opštenarodnom plebiscitu. Da je sve išlo po voznom redu iz decembra prošle godine, Lisabonski reformski ugovor je trebalo da stupi na snagu 1. januara naredne (2009.) godine.

"Irskim 'ne' institucionalni problemi s kojima se EU suočava u posljednjih desetak godina, dramatično su pogoršani. Ugovorom iz Nice iz 2000. godine, Unija je ‘kapacitirana’ na najviše 27 članica i dalje proširivanje je i praktično i pravno zaustavljeno dok se ne izvrši unutrašnja reorganizacija institucija za nove izazove. S pravom se pretpostavljalo da buduća Unija sa više od tadašnjih 15 članica neće moći biti efikasna ni u odlučivanju niti u spovođenju vlastitih odluka nakon najvećeg proširenja iz maja 2004.godine, kada je u jednom paketu primljeno deset zemalja s pretežno istočno-komunističkom prošlošću, te nakon posljednjeg proširenja kada su, uz neočekivano velike ustupke, prvog januara 2007. primljene, ispodprosječno pripremljene Bugarska i Rumunija.

Šta i kako dalje, pitanja su na koja će EU morati tražiti brze odgovore, jer Hratska je “u petoj brzini” pristupnih pregovora. Makedonija, koja je takođe u statusu kandidata, najavljuje otvaranje pregovora do kraja ove godine, Srbija se u ovoj godini nada statusu kandidata. Albanija, Bosna i Hercegovina i Crna Gora se, s pravom, tome takođe nadaju, jer im je iz Brisela početkom godine obećana snažnija podrška i brži proces približavanja Evropskoj uniji. Kakve će i koliko teške posljedice po zemlje Zapadnog Balkana biti, teško je u ovom času izmeriti apotekarski precizno. Ali je već sada izvjesno da će najveća “kolateralna šteta” irskog referenduma biti upravo zemlje balkanskog područja, jer je Lisabonski reformski ugovor ponovo otvarao vrata EU koja su ugovorom iz Nice bila

zatvorena za nove članice sve dok se ne naprave radikalne unutrašnje institucionalne reforme. A pravni osnov za takve tumbacije trebalo je da bude novi reformski Ugovor, kojeg od prošlog četvrtka ponovo više nema.

Ipak, prvenstveno zbog sebe same, Evropska unija će morati brzo potražiti izlaz iz sadašnjeg šoka, jer se ne radi samo o jednom ugovoru, već i o kredibilitetu cjelokupne šestočlane osnivačke grupe prvobitne Zajednice za ugalj i čelik, među kojima su na prvom mjestu Njemačka i Francuska, iz koje se kasnije razvijala danas najjača ekonomska sila svijeta. Slučaj “Irska” zaslužuje mnogo ozbiljniju analiziu nego 2001. godine, kada je takođe na referendumu odbacila Ugovor iz Nice, i zbog toga što je u tadašnju vrlo siromašnu Irsku, od prijema u EEZ 1973. godine do sada, uloženo više od 62 milijarde eura u razvoj i sustizanje ostalih članica Unije. Po glavi stanovnika, to je najveće ulaganje u jednu članicu od kako EU postoji. Od najsiromašnije zemlje Zapadne Evrope, Irska je na evropskim fondovima izrasla u “privredno čudo” koje se danas izučava na katedrama ekonomskih studija širom svijeta. Zbog tolikih kontrasta u poimanju koristi i štete od “zajedništva u različitostima”, vrlo mogući scenario daljih dešavanja unutar EU mogao bi biti “Evropska unija u više brzina”, koju “lokomotiva” cijele Unije – Francuska i Njemačka već odavno i zagovaraju.