70 godina od početka građanskog rata u Španiji
16. juli 2006
Juli 1936-te. General pod imenom Francisko Franko nalazi se na Kanarskim ostrvima i pažljivo prati situaciju na kopnu. Španska republika, koja je tada navršila pet godina postojanja, duboko je podijeljena. Poljoprivrednici i fabrički radnici izlaze na ulice i protestuju tražeći bolji život; zemljoposjednici, vojska i crkva odlučno i žilavo brane svoj imetak i postojeće stanje. U političkom spektru, koji seže od krajnje ljevice do krajnje desnice, general Franco vidi izvrsnu priliku za dolazak na vlast.
Povod mu je pružilo ubistvo konzervativnog političara Calva Sotela, prisjeća se Johannes Bernhardt, Nijemac, koji je bio jedan od najužih Frankovih saradnika:
«To je bio, tako reći, povod i među oficirima i prijateljima vladala je jasna spoznaja. Spoznaja o tome da se takva situacija može riješiti samo silom.»
Franco je bio čovjek, koji je bio spreman da sa riječi pređe na djela. To je dobro znala i lijevo orjentirana španska vlada, koja ga je upravo zbog toga prekomandirala na Kanarska ostrva. No, samo što je 17. jula 1936 počeo vojni puč u Španiji, Franco se, preobučen u Arapa, dokopao španskog dijela Maroka. Maroko je tada bio podijeljen na francuski i španski protektorat. Tamošnje vojne trupe su ga skoro u potpunosti podržale. S obzirom da su mornarica i vazduhoplovstvo bili odani aktuelnoj vladi, Franco se nije mogao domoći Španije. Nijemac Johannes Bernhardt, koji je tada bio u Francovoj pratnji, se prisjeća:
«Rekao sam mu: Generale, to je veoma opasno. Neće vam uspjeti da pređete na drugu stranu. Ipak, postoji jedna mogućnost. Samo jedan čovjek vam može pomoći a to je Hitler.»
Tako je general Franco zajedno sa svojim trupama, transportnim avionom nacističke Njemačke prebačen u Španiju. To je značilo početak trogodišnjeg građanskog rata. Republika se svim sredstvima pokušala odbraniti od pučista. No, trupe generala Franca nadirale su iz pravca Andaluzije i kretale su u pravcu zapada i sjevera. Samo su dva regiona uskoro ostala pod kontrolom Republikanaca: Katalonija na sjevero-istoku i glavni grad Madrid u središtu Španije. Komandant policije u Madridu je tada bio tek dvadesetjednogodišnji Santiago Carrillo:
«Moramo organizovati otpor dok ne budemo u stanju potući Franca.»
U pomoć republikanskoj strani su pritekli dobrovoljci iz cijelog svijeta, pa i sa područja tadašnje Kraljevine Jugoslavije. Slanje međunarodnih brigada je organizirao Sovjetski Savez, dok su druge sile poput Francuske, Velike Britanije i SAD-a ostale neutralne. Sam Fraco je imao podršku Hitlera i Mussolinija. Tri godine je trajao građanski rat u Španiji, promjenivši zemlju kao ni jedan događaj u dotatašnjij istoriji zemlje. Pisac Rafael Chirbes kaže:
«Početkom dvadesetog stoljeća postojala je borba između ljevičara i desničara, ali građanskim ratom došlo je do konačnog cijepanja u dvije frakcije. Tako su odjednom postojale dvije Španije: pobjednici i pobjeđeni, vjernici i nevjernici, protivnici i pobornici crkve.»
Granice političke podjele Španije prolazile su kroz sela i familije. Svako je tačno znao na čijoj strani je stajao susjed. Čak i današnje generacije to dobro znaju. Borbe su se vodile neviđenom brutalnošću. Međutim, istoričar Julio Viadal smatra da se Republikanci i pobornici Fraca ne mogu poistovjećivati:
«Varvarstva je tada bilo i na jednoj i na drugoj strani, ali brutalnost ustanika, Frankista, bila je dio sistematski vođene politike u cilju uništenja protivnika.»
1. arpila 1939 državni radio je proglasio konačnu pobjedu generalisimusa Franca:
«Na današnji dan, kada je crvena vojska uhvaćena i razoružana, nacionalne trupe ostvarile su svoje vojne ciljeve. Rat je završen.»
Nakon pobjedonosnih pjesama Francovih Falangi uslijedilo je 40 godina diktature, koja je okončana 1975-te smrću španskog diktatora Franca.